Historia
Założycielem zamku Hoštejn był Boreš z Rýzmburka, który być może wzniósł go jako przeciwwagę dla warowni swych przeciwników politycznych z Zábřehu. Na jego dokumencie z 1267 roku świadkował Mutina de Honstein (Mutiš de Honstein), będący być może wówczas burgrabią Hoštejnu z ramienia Boreša. Pierwsza bezpośrednia wzmianka o zamku pojawiła się dopiero w 1289 roku.
Boreš z Rýzmburka na dworze Wacława I pełnił urząd komornika i brał udział w pacyfikacji buntu królewskiego syna Przemysła. Gdy ten wstąpił na tron jako Przemysł Ottokar II, Boreš został aresztowany i wtrącony do więzienia. Co prawda został później zwolniony, ale utracił wpływy, a Hoštejn nabył Fryderyk z Šumburka. Nowy właściciel w latach 1285-1287 miał na Hoštejnie urządzić gniazdo rycerzy rozbójników, przeciw którym Wacław II wysłał zbrojną ekspedycję pod dowództwem Závišy z Falkenštejna. Záviša zdobył zamek i włączył go do swego majątku. Być może to właśnie on dokonał przebudowy starszego założenia w murowany zamek z cylindrycznym bergfriedem. Po śmierci Závišy, w 1290 roku zamek przeszedł na własność czeskich władców, lecz już w okresie panowania Jana Luksemburczyka właścicielem Hoštejna i Zábřeha stał się ród Šternberków.
W 1398 roku bezpotomnie zmarł Smil z Hoštejna, przez co majątek przeszedł na lukovską gałąź Šternberków. Ci jednak biorąc udział w licznych konfliktach popadli w długi, a z roszczeniami terytorialnymi do ich ziem wystąpił margrabia morawski Jodok. W 1406 roku hejtmanem na zamku ustanowił on Hynčíka z Frývaldova, który w okresie wojen z pierwszej połowy XV wieku uczynił z Hoštejna bezpieczne zaplecze dla husyckich wypraw. Z tego powodu w 1424 roku na zamek wyprawił się i zdobył go austriacki książę Albrecht. Następnie przekazał warownię katolikowi, Janowi ze Zvole. Prowizorycznie naprawiony, zamek nadal służył jako punkt wypadowy zbrojnych wypraw. Wiadomo, iż w 1437 roku używał go w tym celu Matéj ze Zvole. Już jednak w 1446 roku Hoštejn określono w źródłach pisanych jako zrujnowany. Do zniszczenie musiało więc dojść po zakończeniu wojen husyckich, w okresie 1437-1446.
Architektura
Zamek zbudowany został na uformowanym w cypel podłużnym wzniesieniu, usytuowanym mniej więcej równolegle do płynącej w dolinie po stronie południowej rzeki Moravská Sázava. Na odcinku tym zbocza były najwyższe i najbardziej strome, ale również od zachodu i północy wzniesienie zabezpieczały mocno nachylone, niedostępne stoki opadające ku wąskiej dolinie. Po stronie wschodniej grzbiet wzgórza nie był chroniony przewagą wysokości, ale stopniowo zwężał się i łączył z pozostałą częścią masywu jedynie za pomocą szczupłej, łatwej do przegrodzenia szyi.
Zamek Hoštejn był budowlą trójczłonową o całkowitej długości sięgającej aż 450 metrów. Jego górna część o wymiarach 50 x 25 metrów wzniesiona została w najwyższym punkcie cypla. Składała się z głównego budynku mieszkalnego o wymiarach około 25 x 9,5 metra, usytuowanego w zachodniej części założenia, cylindrycznej wieży głównej po stronie wschodniej oraz obwodu murów o planie zbliżonym do prostokąta. Zewnętrzną obronę zapewniał ziemny wał i szeroka na 18-28 metrów sucha fosa, poprowadzone mniej więcej w połowie stoków wzgórza.
Na wschód od rdzenia zamku, w odległości około 38 metrów, na nieco niższym, spłaszczonym w partii szczytowej pagórku, usytuowano część wjazdową, rodzaj podzamcza o wymiarach około 45 x 14 metrów. Było ono z pewnością skomunikowane z zamkiem górnym poprzez długi drewniany most przerzucony ponad przekopem oraz połączone wspólnymi zewnętrznymi obwarowaniami w postaci ziemnego wału i suchej fosy. Po stronie wschodniej szerokość fosy sięgała około 25 metrów. W południowej części prawdopodobnie znajdowała się droga wjazdowa na zamek, ciągnąca z doliny wzdłuż zbocza wzniesienia, celem złagodzenia jego znacznej stromizny.
Skrajną wschodnią część założenia zajmowały usytuowane w tej samej linii zewnętrzne obwarowania, wzniesione na kolejnym wywyższeniu terenu. W planie zajmowały one pięcioboczny obszar o wymiarach około 23 x 15 metrów, natomiast ich oddalenie od zamku górnego wynosiło aż 200 metrów. Na zachodzie były połączone wąską szyją z obwarowaniami podzamcza, podczas gdy na wschodzie odcięto je od pozostałej części grzbietu poprzecznym, częściowo wykutym w skale przekopem o szerokości 17 metrów i głębokości 5 metrów. Zewnętrzne umocnienia zabezpieczały zamek przed możliwością rozłożenia się nieprzyjaciela na wyżej położonym terenie od głównej części zamku, a także kontrolowały drogę dojazdową do zamku.
Ostatni element zamku usytuowany był po południowo – zachodniej stronie, około 20 metrów poniżej części wzgórza zajmowanej przez zamek górny. Składał się z dużego trapezoidalnego bastionu, oddzielonego przekopem od kolejnego prostokątnego obszaru – niskiego wzniesienia ze spłaszczoną górną partią. Część prostokątna miała przybliżone rozmiary około 47 x 19 metrów, była otoczona murem obwodowym i z trzech stron niższymi tarasami (za wyjątkiem odcinka północno – zachodniego, ograniczonego od razu zboczem). Zabudowania na prostokątnym obszarze były całkowicie niezależne od głównej części zamku i zbędne dla niego pod względem obronnym. Być może znajdował się tam starszy ufortyfikowany dwór.
Stan obecny
Zamek pomimo znacznej wielkości, jednej z największych na terenie Moraw, nie zachował się do czasów współczesnych. Obecnie widoczne są jedynie niewielkie, krótkie fragmenty murów, przede wszystkim pozostałości głównego budynku mieszkalnego. Pagórek po jego wschodniej stronie prawdopodobnie kryje relikty cylindrycznej wieży głównej. Bardziej czytelne są przekopy rozdzielające poszczególne partie wzgórza oraz sucha fosa i ziemny wał otaczająca dawny zamek górny i średni. Wstęp na teren Hoštejnu jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Sýkora M., Hrady doby husitské, Most 2013.