Historia
Wznoszenie zamku rozpoczęła rodzina Rožmberków po 1355 roku w celu ochrony i zarządzania pobliskim miastem Bavorov oraz okolicznymi rodowymi majątkami. Wówczas to czterej bracia Petr, Jošt, Oldřich i Jan uzyskali od Karola IV pozwolenie na budowę zamku w podziękowaniu za ich oddaną służbę. Miało to miejsce w czasie podróży koronacyjnej Karola IV do Rzymu, po której Jošt wraz z większością szlachty powrócił do domu, a Jan pozostał u boku cesarza. Budowa już w 1364 roku musiała być w swym zasadniczym zrębie ukończona, gdyż zamek jest wspomniany w źródłach historycznych, a pięć lat później wymieniani są kolejni burgrabiowie Helfenburka. Co ciekawe pierwszy z nich, Jaroslav, otrzymał warownię w zarząd już w 1357 roku.
W drugiej połowie XIV wieku nad rozbudową zamku czuwał Jan Rožmberk i jego żona Eliszka z Hals. Po śmierci Jana w 1389 roku i jego brata Oldřicha zamek przeszedł w posiadanie syna Jana, Jindřicha III z Rožmberka. W latach 1384–1397 w trakcie konfliktu pomiędzy arcybiskupem praskim Janem z Jenštejna i królem Wacławem IV zamek służył za tymczasowe schronienie kościelnemu możnowładcy. Był to okres licznych niepokojów i lokalnych wojen, które co prawda nie zaszkodziły samemu zamkowi, lecz rujnowały okoliczne dobra. Po śmierci Jindřicha III w 1398 roku Helfenburk przejął Oldrich II z Rožmberka. Był on zagorzałym katolikiem, który w pierwszej połowie XV wieku prześladował husyckich kapłanów, z których dwóch więził na zamku.
W latach 1468-1472 doszło do sąsiedzkiego sporu między Rožmberkami a miastami Písek, Sušice i Vodňany. Helfenburk nie został zniszczony, lecz okoliczne wsie ponownie ucierpiały. Bracia Vok, Jindřich i Petr Rožmberkowie popadli w kłopoty finansowe i w 1475 roku zostali zmuszeni do sprzedaży zamku Janowi ze Švamberka, który trzy lata później odsprzedał Helfenburk Václavowi Vlčkovi z Čenova. Był on doświadczonym dowódcą walczącym wcześniej w Polsce i na Węgrzech, uznawanym za specjalistę od fortyfikacji, który wzmocnił także obwarowania Helfenburku. Być może jako zbyt silny, był niepożądanym sąsiadem dla Rožmberków. W 1484 roku zlecili oni Henrykowi Preuschenkovi z Hardeggu wykupienie zamku, a po jego śmierci w 1499 odzyskali go.
Na początku XVI wieku znaczenie Helfenburku uległo zmniejszeniu, załoga zmniejszyła się, a burgrabia stopniowo stał się urzędnikiem gospodarczym. Według ówczesnych inwentarzy zamek był ubogo wyposażony, posiadał mało mebli i niewiele służby. Gdy w 1593 roku Petr Vok z Rožmberka sprzedawał zamek, był on już wówczas całkowicie opuszczony. W kolejny wiekach został częściowo rozebrany przez okolicznych chłopów w celu pozyskania materiałów budowlanych.
Architektura
Zamek wzniesiono na górze Malošín z osią muru i głównego budynku umieszczoną równolegle do skał na linii wschód – zachód. Zabudowę mieszkalną umieszczono w najwyższym punkcie; od północy zabezpieczona była skalistym stokiem, a na południu otwierała się na rozległy dziedziniec zamknięty murem obronnym o kształcie dużego półokręgu. Po stronie północnej pod koniec XIV wieku uformowano podzamcze, którego mur obronny nadał zamkowi w całości kształt zbliżony do okręgu, zabezpieczonego dodatkowo głęboką fosą, ziemnym wałem i stromymi, skalnymi uskokami po stronie wschodniej.
Wjazd na podzamcze umieszczono od strony północnej w czworobocznej wieży bramnej z mostem zwodzonym. Od niej mur obronny wybiegał na wschód, gdzie na skałach posadowiono w drugiej połowie XV wieku trzy półokrągłe baszty oraz na zachód, gdzie przy niewielkiej baszcie skręcał na południe. Z trzech XV-wiecznych baszt dwie były otwarte od wewnątrz, natomiast jedna zamknięta tylną ścianą. Wszystkie posiadały kondygnacje porozdzielane drewnianymi, belkowymi stropami, a ich otwory strzelcze umożliwiały użycie ręcznej broni palnej. Zabudowa gospodarcza podzamcza przystawiona została do wewnętrznej ściany północnego muru. Po przekroczeniu drugiego mostu zwodzonego przekraczało się bramę w murze o formie litery L, którego wschodnia część zakończona była dużą cylindryczną wieżą o średnicy prawie 10 metrów. Przy tak dużej wielkości jej ściana miała jedynie około 2,5 metra grubości. Od wież z XIII wieku różniła się także uskokiem muru w połowie wysokości, dzielącym ją na dwie części: masywną dolną i nieco słabszą górną, dostępną prawdopodobnie po drewnianym moście z pałacu zamku górnego. Drugie piętro wieży służyło niewątpliwie jako mieszkanie, dlatego było wyłożone drewnem w celu ogrzania i posiadało kilka większych okien, choć sama wieża pełniła także rolę flankującą dla drogi wjazdowej. Po minięciu bronionego przez nią niewielkiego dziedzińca i pokonaniu sporej różnicy wysokości, przez trzeci most zwodzony i przedbramie przy murze parchamowym osiągało się wieżę bramną prowadzącą na główny, południowy dziedziniec. W jej ościeżach pierwotnie zamontowana była brona, a mury przy wieży bramnej były wysokie i grube na 2 metry.
Mur obronny półokrągłego dziedzińca południowego wzmocniony był tylko jedną wieżą po stronie wschodniej. Jako iż dodatkowym zabezpieczeniem na tym odcinku były strome skarpy, wieża nie osiągnęła dużych rozmiarów. Miała zaledwie 6 metrów średnicy ze ścianą na pierwszym piętrze o grubości zaledwie 130 cm. Nad przyziemiem, dostępnym tylko przez górny właz, wieża miała trzy piętra z płaskimi stropami, a wejście do niej dostępne było jedynie z sąsiedniego budynku po drewnianym ganku.
Główny dom mieszkalny umiejscowiono w najwyższym punkcie zamku. Przylegał on od południa do kurtyny muru obronnego, a od zachodu, południa i wschodu w odległości 5-6 metrów otoczony był przez niski, zewnętrzny mur parchamowy. Miał on kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach 38 x 18 metrów, choć wschodnia część budynku była nieznacznie węższa. Składał się z dwóch skrzydeł pomiędzy którymi znajdował się kwadratowy, wewnętrzny dziedziniec z wejściem od południa. Budynki połączono murem obronnym który był od nich niższy o jedną kondygnację. Skrzydła z powodu różnicy wysokości terenu nie miały takiego samego bezwzględnego rozmiaru w pionie. Zachodnie miało dwie kondygnacje w formie suteren, a wschodnie tylko jedną, także parter w zachodniej części był nieco wyżej niż we wschodniej. Wszystkie piwnice dostępne były z dziedzińca przez korytarze ze schodami, komnaty na piętrze natomiast łączył drewniany krużganek. W dolnej części został on później osadzony na murowanych filarach. Zachodnie skrzydło podzielone było wewnętrzną ścianą na dwa pomieszczenia o nierównej wielkości, na każdym piętrze. Przyziemie podobnie jak piwnice oświetlane było jedynie przez wąskie okna od zachodu i południa. Pomieszczenia mieszkalne na pierwszym i drugim piętrze posiadały już większe, prostokątne okna rozdzielane kamiennymi krzyżami. Okna z bocznymi ławami umieszczono także w północnym korytarzu krużganka. Jedno z górnych pomieszczeń skrzydła zachodniego posiadało narożny kominek, a frontowy pokój na drugim piętrze prawdopodobnie ogrzewany był przez piec. Dwupomieszczeniowy podział posiadało także skrzydło wschodnie, choć tu komnaty były o zbliżonej wielkości i wyjątkowo w przyziemu jedno z nich zostało sklepione kolebkowo. Najlepiej wyposażony był pokój na pierwszym piętrze, którego ściany i okna pokryto drewnianą okładzinom. Miejscowa tradycja utożsamiała je z zamkową kaplicą poświadczoną w źródłach od 1452 roku, lecz z pewnością istniejącą już w XIV wieku. Prawdopodobnie pod koniec XV wieku, kiedy zamek został przebudowany zabudowa mieszkalna została podwyższona o kolejne piętro.
Stan obecny
Zamek zachował się w postaci czytelne trwałej ruiny z dwuskrzydłowym głównym pałacem, dwoma cylindrycznymi wieżami, większością obwodowych murów obronnych i zrujnowaną zabudową gospodarczą. Przez wiele lat zaniedbywany w ostatnim okresie jest remontowany przez lokalnych entuzjastów, przy wsparciu urzędu miasta. Zamek dostępny jest czerwonym szlakiem turystycznym z Husine i niebieskim z Bavorova do Volyně. W sezonie turystycznym pobierana jest opłata za wstęp.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.