Historia
Położona nieopodal zamku wieś Klapý została wspomniana w źródłach pisanych już w 1197 roku, jako własność klasztoru Teplá. W drugiej połowie XIII wieku tereny te przejęli panowie z Lichtemburka z rodu Ronovców. Pod koniec tamtego stulecia Václav z Lichtemburka używał przydomka Žlebský, a więc albo nie mieszkał on na zamku Klapý, albo do jego budowy przyczynił się dopiero jego syn Hynek. W 1335 roku odstąpił on Klapý królowi Janowi Luksemburskiemu, w zamian za inne dobra, a ten sprzedał Zbyňkowi Zajícowi z Valdeka, jednemu ze swych największych wierzycieli. Przekaz z 1335 roku był zarazem pierwszą bezpośrednią wzmianką pisemną o zamku. Zbyněk Zajíc przebudował tą pierwotną warownię i nadał jej nazwę Hazmburk (Hasenburg), czyli Zajęczy Zamek, zgodnie z wizerunkiem zająca w skoku, jaki widniał na jego herbie.
Zbyněk Zajíc zmarł ostatniego dnia roku 1368. Po nim do 1379 roku zamek dzierżył jego syn Vilém oraz siostrzeniec Mikulás, przy czym na zamku żaden z nich nie zamieszkał. Hazmburk został oddany w zarząd burgrabiemu, niejakiemu Choteborowi. Vilém pozostawił sześciu synów, którzy do 1395 roku dzierżyli majątek wspólnie, a następnie podzielili rodzinne dobra. Bracia Jan i Mikulás kupili zamek Kost, który stał się podstawą drugiego obszaru rodowego w Czechach, Oldřich towarzyszył królowi Wacławowi IV w jego podróży do Niemiec i Francji w latach 1397 – 1398, Vilém kupił zaś pobliski zamek Šebín. Współpraca braci początkowo układała się zgodnie, ale w XV wieku ze względów politycznych Oldřich poróżnił się z Vilémem, na gruncie konfliktu Wacława IV z Zygmuntem Luksemburczykiem. Vilém miał zająć dobra Oldřicha, choć ostatecznie bracia pogodzili się i zawarli umowę o wzajemnym dziedziczeniu.
Na początku wojen husyckich ród Zajíców stał po stronie katolickiej, a zamek Hazmburk wraz z pobliskim Budyně i miastem Libochovice był mocnym oparciem dla cesarza Zygmunta Luksemburczyka. W 1424 roku husycki wódz Jan Žižka z Trocnova zdobył Libochovice, lecz bez zamku, który zdołał się obronić. Ponownie pod zamek husyci podeszli w 1429 roku, kiedy to oddziały Prokopa Gołego kierowały się do Miśni. Ostatecznie jednak na drugi dzień husyckie tabory pomaszerowały dalej, bez próby dobywania zamku. Dzięki temu, oraz za sprawą dogodnego położenia i silnych fortyfikacji, Hazmburk pozostawał niezagrożonym schronieniem dla katolików. Jego znaczenie było tym większe, iż leżał na szlaku łączącym Pragę z Saksonią, a Budyně i Libochovice także utrzymywali dla cesarza Zajícowie. Uważano go za tak bezpieczny, iż w 1440 roku czasowo przechowywano w nim skarby kościelne z katedry praskiej.
W drugiej połowie XV wieku ród Zajíców był jednym z najbogatszych i najbardziej wpływowych w kraju. Jan Zajíc był ważnym członkiem powstałej w 1465 roku Unii Zielonogórskiej, czyli związku katolickiej szlachty czeskiej, mającym na celu obalenie husyckiego króla Jerzego z Podiebradów. Prowadzący z nim wojnę węgierski król Maciej Korwin mianował Jana kanclerzem i w Hazmburku umieścił węgierski garnizon, lecz ostatecznie Zajícowie pogodzili się z kolejnym czeskim królem, Władysławem II. Syn Jana, także o imieniu Jan, nie mieszkał już wówczas na zamku w Hazmburku, lecz przeniósł się do bardziej komfortowej renesansowej rezydencji w Budyně. W 1586 roku zamek Hazmburk opisywany był już jako opuszczony.
Architektura
Zamek Hazmburk został wzniesiony na długim grzbiecie bazaltowego, samotnie stojącego wzgórza, od północy i południa podmywanego w odległości kilkuset metrów przez niewielkie cieki wodne. Bardzo strome i skaliste zbocza wzniesienia zapewniały ochronę zamku praktycznie z każdej strony, a jednocześnie utrudniały podejście. Dlatego stopniowo pnącą się drogę dojazdową utworzyć trzeba było wzdłuż stoków, przy kilkukrotnym zakręceniu na północnym zboczu. W pierwszej połowie XV wieku po południowo – wschodniej stronie rozwinęła się przyzamkowa osada Podhradí z kościołem św. Mikołaja, powiększona po przyjęciu uciekinierów ze zdobytych przez husytów Libochovic. Prawdopodbnie na Podhradí z zamku wiodła wówczas nowa droga południowa, ale ostatecznie zanikła ona wraz z osadą już w XVI wieku.
W zachodnim, najwyższym miejscu wzgórza usytuowano czworoboczną wieżę o wymiarach 8,3 x 7 metrów i grubości murów dochodzącej do 2 metrów. Jej dolne partie wykonano z nieobrobionego kamienia w odróżnieniu od górnych pięter z pierwszej połowy XV wieku, które zostały wzniesione z piaskowcowych kwadr. Pierwotnie ta górna część mogła być jeszcze drewniana. Wieża pełniła funkcje mieszkalne, jej przyziemie było sklepione, a piętro posiadało płaski, drewniany strop. Z najwcześniejszej, XIV-wiecznej fazy zachowało się wąskie okno w południowej ścianie i portal po stronie północnej, pierwotnie połączony z drewnianym pomostem. Wraz z wieżą zbudowano wysoki i gruby na 2,3 metra mur, który zamykał całą przestrzeń wokół wieży w formie prawie regularnego prostokąta z charakterystycznymi zaokrąglonymi narożnikami. Jego zwieńczenie miało formę krenelażu. Przy wschodniej, wejściowej kurtynie umieszczono niewielki budynek mieszkalny.
Po 1335 roku Zbyněk z Valdeka znacząco rozbudował Hazmburk. Zamek górny otoczono wówczas zewnętrznym murem obronnym, w odległości 2,5 metra od starszych obwarowań, pomijając część północno – zachodnią, gdzie bazaltowe skały były wystarczającym zabezpieczeniem. Po wschodniej stronie wykopano natomiast w poprzek wzgórza rów, oddzielający górną część warowni od podzamcza. Ta część grzbietu otrzymała podłużne mury obronne w których zaokrągleniu na wschodzie umieszczono cylindryczną wieżę. Uzyskała ona 25 metrów wysokości, 9 metrów średnicy i 2 metry grubości ścian. Jako iż wzniesiono ją z ciemnego bazaltu nazywano ją Czarną Wieżą, w przeciwieństwie do górnej Białej Wieży, wykonanej z jaśniejszego piaskowca. Zadaniem nowej wieży było pilnowanie podjazdu, który wiódł wzdłuż północnego zbocza do pierwszej bramy, umieszczonej pod wielkim poprzecznym rowem górnego zamku. Brama, zgodnie ze starymi widokami, prowadziła do wąskiego korytarza, chronionego od północnej strony przez mur obronny z blankami, a od drugiej strony zboczem wzgórza. Korytarz w pobliżu okrągłej wieży kończył się drugą bramą, umieszczoną w bardzo grubej, poprzecznej ścianie, nad którą znajdował się zadaszony ganek. Po lewej stronie usytuowana była studnia lub zbiornik na wodę deszczową oraz wspomniana cylindryczna wieża, do której wejście znajdowało się jedynie na górnym poziomie i prawdopodobnie było połączone pomostem z zabudowaniami na zachodzie. U góry obiegała ją także drewniana galeria pozwalająca na kontrolę całego przedpola i drogi wjazdowej do zamku górnego. Od drugiej bramy droga wiodła wąskim korytarzem, między murami na zachód i po przekroczeniu mostu zwodzonego osiągała międzymurze i następnie dziedziniec zamku górnego.
Zamek górny od połowy XIV wieku poza czworoboczną wieżą mieszkalno – obronną posiadał budynki po stronie północnej i południowej, oddzielone od wieży jedynie wąskimi przejściami. Na dziedzińcu w południowo – wschodniej części znajdował się również zbiornik na wodę deszczową, wykonany ze starannie obrobionych kwadr. Jego górna, kwadratowa, zbierająca wodę część miała kształt lejka i przechodziła przez węższą gardziel do dolnej sekcji o formie butelki. Z ciasnej uliczki portal prowadził do piwnic w południowym skrzydle, zwieńczonych sklepieniem kolebkowym. Piętro posiadało dwa pomieszczenia z płaskimi stropami, a oświetlenie zapewniały tylko okna po stronie dziedzińca, jako iż w murze do którego dostawiony był budynek, nie można było oczywiście umieszczać osłabiających konstrukcję otworów. Budynek północny również miał w przyziemiu i na piętrze po dwa pomieszczenia. Jego wschodni narożnik został później połączony z Białą Wieżą. Obydwa budynki ponad wąskimi przejściami połączone były drewnianymi gankami. Ponadto na zamku górnym funkcjonował najstarszy wschodni dom mieszkalny (według T.Durdíka najstarszym był budynek południowy). Ostatnim elementem jaki dodano na zamku było podzamcze zachodnie i trzecia linia muru ochraniająca zamek górny od południa.
Stan obecny
Do czasów współczesny zachowały się dwie główne dominanty zamku: czworoboczna Wieża Biała i usytuowana na dawnym podzamczu cylindryczna Wieża Czarna. Z pozostałych zabudowań dotrwało niewiele, choć jeszcze w XIX stuleciu widać było ruiny większości budynków mieszkalnych. Obecnie są to jedynie dolne partie i fundamenty oraz dwa większe fragmenty muru obronnego zamku górnego. Wstęp na Wieżę Białą możliwy jest w okresie od końca marca do października, z wyjątkiem poniedziałków. Do zamku prowadzą szlaki turystyczne: żółty z Klapý, gdzie znajduje się parking i czerwony z Libochovic. Po nieoznakowanych polnych drogach można również dotrzeć do ruin ze Slatiny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Vojkovski R., Hazmburk. Zřícenina hradu severně od Libochovic, Hukvaldy-Dobrá 2016.