Historia
Zamek Džbán (Držemberk) zbudowany został prawdopodobnie w pierwszej połowie XIII wieku, na terenie grodu z okresu halsztackiego. Z uwagi na skalę założenia, wykraczającą poza możliwości ówczesnej szlachty, prawdopodobnie była to fundacja królewska Wacława I lub Przemysła Ottokara I. Zamek znajdował się w najbardziej na północ wysuniętym łowieckim obszarze Przemyślidów, mógł więc pełnić rolę myśliwskiego dworu o rozbudowanej architekturze obronno – mieszkalnej. Opuszczony został zapewne już pod koniec XIII wieku, prawdopodobnie z powodu pożaru, którego ślady odkryli archeolodzy, lub niestabilności terenu, osłabionego dodatkowo wykopaniem szerokiej fosy. Pierwsza pisemna wzmianka o zamku odnotowana została dopiero w 1516 roku, kiedy to w Džbánie wydobywany miał być wapień.
Architektura
Zamek zbudowano na zachodnim krańcu rozciągniętego grzbietu górskiego. Od północy jego stoki opadały ku przewężeniu doliny strumienia Lhoteckiego, natomiast na zachodzie i południu obniżały się ku nizinnej części Środkowych Czech. Możliwość poprowadzenia dogodnej drogi dojazdowej pozostawała więc jedynie od strony wschodniej, wzdłuż grzbietu i następnie łagodniejszymi zboczami północno – wschodnimi, przez leżącą w dolinie osadę Lhota pod Džbánem.
Zamek założony został na planie wielokąta zbliżonego kształtem do trójkąta o wymiarach około 60 x 45 metrów. Ze względu na ukształtowanie terenu najbardziej zagrożony odcinek wschodni broniły aż trzy cylindryczne wieże. Być może czwarta, czworoboczna w planie wieża znajdowała się w najbardziej wysuniętej na zachód części dziedzińca, gdzie wyrastałaby z zabudowy sąsiednich skrzydeł. Z wież cylindrycznych najbardziej masywna była południowa, posiadająca średnicę aż około 14 metrów. Podobnie jak środkowa, była ona częściowo wysunięta przed sąsiednie kurtyny, podczas gdy północna znajdowała się pełnym obwodem w obrębie dziedzińca. Od strony zewnętrznej obronę zapewniała szeroka fosa i masywny ziemny wał, otaczające całe założenie.
Dziedziniec zamku otoczony był ze wszystkich stron budynkami, poza odcinkiem wschodnim, gdzie prawdopodobnie umieszczono bramę wjazdową. Budynki zajmowały znaczną część dziedzińca, ale nie sięgały żadnej z wież. Zapewniały bardzo dużą ilość pomieszczeń, mogących pomieścić królewską świtę i służbę. Zabudowania mogły być dwukondygnacyjne. W tym wypadku przyziemie tradycyjnie przeznaczone byłoby na pomieszczenia gospodarcze i pomocnicze natomiast piętro na komnaty reprezentacyjno – mieszkalne, skomunikowane drewnianymi gankami od strony dziedzińca. Ważniejsze komnaty mogły się znajdować w skrzydle północnym, gdzie usytuowano znacznie większe pomieszczenia, niż w podzielonym na małe komory skrzydle południowym. W jednej z mniejszych wież znajdowała się studnia, niezbędna dla codziennego funkcjonowania mieszkańców zamku.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się relikty cylindrycznej wieży północnej, fragmenty murów zabudowy po stronie zachodniej i południowo – zachodniej, a także dawna fosa zamkowa. Obecnie obszar ruin pokrywa sztucznie zasadzony wysoki las. Niestety pozostałości zamku zostały znacznie zdegradowane ze względu na funkcjonowanie na stanowisku kamieniołomu oraz słabe podłoże zamkowego terenu. Mogły zostać również celowo rozebrane, o czym świadczyłby prawie całkowity brak detali architektonicznych, zapewne wywiezionych w pierwszej kolejności.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Švihlík J., Lovecký hvozd přemyslovských panovníků, Praha 2018.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.