Historia
Po raz pierwszy zamek w Dražicach odnotowany został w przekazach pisemnych w 1264 roku. Ufundował go Řehník z Litovic, syn Budislava, przodek późniejszej możnej rodziny panów z Dražic. Řehník był podkomorzym królowej, a później pełnił ważną funkcję burgrabia zamku praskiego, natomiast jeden z jego braci został w 1258 roku wybrany biskupem Pragi jako Jan III. Jak zaświadczył dokument biskupi z 1338 roku, budowa zamku nie została zakończona przez Řehníka. W chwili jego śmierci w 1279 roku brakowało fragmentów murów, a zwłaszcza ich zwieńczeń i chodników dla straży. Budowę ukończyli dopiero w latach 1302-1318 synowie Řehníka: Jan, który został biskupem Pragi w 1301 roku, a także jego brat, kolejny o imieniu Řehník.
W pierwszej połowie XIV wieku biskup Jan IV wdał się w długotrwały spór z zakonami żebraczymi, które zaczęły wówczas konkurować o pieniądze i wpływy z duchowieństwem świeckim. Konflikt oparł się nawet o papieża, do którego do Awinionu Jan udał się osobiście w 1318 roku. Do Czech powrócił dopiero po jedenastu latach, w 1329 roku, przesiąknięty środowiskiem i kulturą południowej Francji. Wraz z nim przybył także mistrz budowlany Wilhelm i trzech innych budowniczych, którzy zaczęli wprowadzać na terenie Czech nowe gotyckie formy budowlane. Na polecenie Jana, w Roudnicach nad Labem wznieśli murowany most, pierwszy nad Łabą, a dopiero trzeci na terenie Czech. Następnie czerpiąc ze wzorców południowo-francuskich, w latach 1333-1334 przebudowali także rezydencjalne części zamku Dražice.
Po śmierci biskupa Jana IV z Dražic w 1343 roku, zamek przeszedł na jego brata Řehořa, a później bratanka Jana z Dražic, kanonika ołomunieckiego, który założył pobliskie miasto Benátky nad Jizerou. Na przełomie XIV i XV wieku zamek przeszedł we władanie rodu Vartenberków, po czym dwa lata później otrzymał go Aleš Škopek z Dubé. Podczas wojen husyckich zamek został spalony przez armię katolicką w 1424 roku. Odbudowany, został ponownie zniszczony w 1448 roku przez wojska króla Jerzego z Podiebradów. W tym czasie jego właścicielem był ród panów z Kunvaldu, którzy sprzedali go Hynkovi Bořitovi z Martinic, a ten Bedřichovi z Donína. Nowy właściciel w 1526 roku wzniósł wygodniejszą rezydencję w Benátkách, zaś na starym zamku przebywał coraz rzadziej. W 1599 roku był on już opisywany jako opuszczony i zrujnowany.
Architektura
Zamek nie posiadał zbyt dogodnych, naturalnie obronnych warunków terenowych, dlatego ze wszystkich stron chroniony był przez głębokie rowy, do których na północy i wschodzie dodano gliniano – ziemny wał. Jedynie po stronie wschodniej i północnej zbocza były nieco bardziej strome, opadające w dolinę rzeki Izery, płynącej po wschodniej stronie zamku. Po zachodniej stronie na szerokim płaskowyżu usytuowano przedzamcze z zabudową gospodarczą. Stamtąd wiodła droga do zamku, przekraczająca po moście głęboki rów.
Zamek zbudowany został na nieregularnym rzucie, zbliżonym nieco do czworoboku, otoczonym murem obronnym z wykonanym w XIV wieku krenelażem. W odróżnieniu od starszej konstrukcji wzniesionej z łamanego piaskowca, górne partie murów nadbudowano z cegły. Brama, usytuowana w pobliżu południowo – zachodniego narożnika, chroniona była przez cylindryczną wieżę o około 9 metrach średnicy. Tuż za nią znajdował się pałac zamkowy, prawdopodobnie połączony mostkiem na pierwszym piętrze z wieżą. Nie został wzniesiony w najbardziej osłoniętym miejscu nad zboczem opadającym ku rzece, lecz stał swobodnie w zachodniej części dziedzińca, w sąsiedztwie studni o 12 metrach głębokości. Prawdopodobnie znajdował się na linii poprzecznego muru, dzielącego dziedziniec na część północną i południową, lub też wraz z cylindryczną wieżą był wysunięty przed główny mur obronny ku południowi, a jego obronę zapewniał mur tworzący od południa i wschodu parcham, łączący się z narożnikiem głównego muru.
Południowy budynek mieszkalny pierwotnie w przyziemiu składał się z sześciu pomieszczeń ułożonych w dwa trakty, co było rozwiązaniem rzadko spotykanym w architekturze czeskich zamków wczesnogotyckich, najczęściej posiadających układ jednotraktowy z trzema lub ewentualnie dwoma pomieszczeniami. W Dražicach dwie komory południowo – wschodnie zwieńczone były sklepieniami krzyżowymi, opartymi na centralnych filarach. Jedno z pomieszczeń przykrywało sklepienie kolebkowe. Po stronie wschodniej, przy południowym narożniku, znajdował się niewielki ryzalit pełniący funkcję latryny.
Przebudowa z lat 30-tych XIV wieku dotyczyła głównie budynku mieszkalnego. Z dawnej konstrukcji pozostawiono tylko przyziemie, nad którym wybudowano trzy nowe piętra mieszkalne z niskim poddaszem. Po stronie południowej budynek powiększono o kwadratową wieżę, na której drugim piętrze biskup urządził kaplicę. Pomieszczenia pałacu zaopatrzono w drewniane, płaskie stropy, za wyjątkiem przyziemia wieży czworobocznej, która otrzymała sklepienie kolebkowe, a także kaplicy, którą przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym opartym na kielichowatych konsolach. Wejście do kaplicy prowadziło przez bogato i delikatnie profilowany portal, zdobiony plastycznym gzymsem z motywem żabek i kwiatonów rozłożonych pomiędzy smukłymi fialami. We wschodniej części pałacu, na obu piętrach komnaty ogrzewane były kominkami, osadzonymi w zaokrąglonych wnękach i ze stożkowatymi kapturami. Główne pomieszczenia reprezentacyjne umieszczono na drugim piętrze. O ich niezwykłym bogactwie architektonicznym świadczyły między innymi okna. Zostały one osadzone w głębokich, zasklepionych ostrołucznie wnękach ze ściętymi krawędziami i bocznymi siedzeniami oraz zwieńczone trójliśćmi i innymi formami maswerków. Na trzecim piętrze jedna z komnat, oddzielona od ściany poprzecznej wąskim korytarzem, posiadała ściany wyłożone drewnianą okładziną, celem lepszej akumulacji ciepła.
Oprócz przebudowy głównego budynku mieszkalnego, francuscy mistrzowie zbudowali również w drugiej ćwierci XIV wieku kolejne skrzydło zamkowe, przystawione do wewnętrznej elewacji czołowej kurtyny zachodniej. W planie miało ono kształt dość mocno wydłużonego prostokąta. Jako materiału budowlanego użyto głównie doskonale wypalanych cegieł, za wyjątkiem ściany zachodniej, którą stanowił starszy, wykonany z piaskowca mur obronny. Kolejny budynek wzniesiono w północno – wschodnim narożniku dziedzińca, a więc w tradycyjnym dla zamkowych pałaców miejscu, najbardziej oddalonym od bramy wjazdowej. Podobnie jak główny pałac miał on również układ dwutraktowy. Oświetlony był dużymi, prostokątnymi oknami o znacznie prostszej konstrukcji, ale z analogiczną delikatną koncepcją profilowania.
Zamek po przebudowie Jana IV z Dražic był wystawnym i reprezentacyjnym gotyckim obiektem o wysokiej jakości wykonania. Była to wówczas budowla odosobniona na terenie Czech, czerpiąca silne wzorce z architektury południowej Francji. Porównywalnym założeniem była jedynie wieża mieszkalna w Litovicach, także rozbudowana przez Jana IV, oraz nieco późniejszy królewski pałac na zamku praskim, przebudowany z inicjatywy Karola IV. Jednak nawet pomimo silnych wpływów środowiska francuskiego, architektura zamku czerpała również z elementów całkowicie im obcych, najprawdopodobniej ze względu na konieczność uszanowania lokalnych warunków lub życzenia budowniczego, na co wyraźnie wskazywało zastosowanie charakterystycznej dla Europy Środkowej komnaty na trzecim piętrze pałacu, której ściany celem ocieplenia wyłożono drewnianą okładziną.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się jedynie fragmenty XIII/XIV-wiecznego pałacu oraz pozostałości murów obronnych po stronie zachodniej, północnej i wschodniej. Średniowieczna kurtyna zachodnia, stanowiąca pierwotnie frontową część zamku, jest dziś w dużej części wtopiona w nowożytny spichlerz. Pomimo znacznej degradacji gotyckiej części budowli, jest ona wyjątkowo cennym zabytkiem, ze względu na bezpośrednie związki z architekturą południowej części Francji i wysoką jakość kamieniarki. Nadal świadczą o tym zachowane otwory okienne oraz relikty portali, kominków i sklepień. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chotěbor P., Durdík T., Projevy přímého působení francouzské stavební huti v české architektuře feudálních sídel 14. století, „Archæologia historica”, roč. 18, č. 1/1993.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.