Historia
Budowę murowanych obwarowań w Domažlicach, a wraz z nimi zamku miejskiego, rozpoczęto wkrótce po założeniu miasta przez króla Przemysła Ottokara II około pierwszej połowy lat 60-tych XIII wieku i ukończono w czasach panowania króla Wacława II, około 1288 roku, kiedy to zostały po raz pierwszy odnotowane w źródłach pisanych. Relatywnie szybko przeprowadzone prace budowlane, w trakcie których wzniesiono główny obwód obronny wraz z basztami, miały zapewne związek z dużym znaczeniem miasta, położonego blisko granicy z Bawarią, na ważnym szlaku handlowo – komunikacyjnym między Pragą a Ratyzboną. Zamek domažlicki po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1284 i 1285 roku, kiedy to wspomniani zostali miejscowi burgrabiowie: Půta z Potšteina i Soběhrd z Litic.
W pierwszej połowie XIV wieku wiecznie tonący w długach król Jan Luksemburczyk oddał Domažlice w zastaw swemu wierzycielowi Petrowi z Rožmberka, a od 1331 roku dolnobawarskiemu Henrykowi starszemu. W 1339 roku miasto powróciło do dóbr królewskich, choć dzierżył je brat Karola IV, książę Jan, od 1349 roku zaś Jindřich z Hradca. Już pięć lat później król obległ Domažlice, żądając od mieszczan pomocy przeciwko swemu panu. Po odzyskaniu miasta, w 1366 roku Karol IV nakazał domažlickim mieszczanom, podobnie jak mieszkańcom wielu innych ważnych czeskich miast, gromadzić zapasy i uzbrojenie ku obronie królestwa oraz zwalczać bandytyzm na szlakach, a także wszelkie przejawy łamania miru. Podjęte wówczas działania w celu renowacji obwarowań z pewnością przydały się w 1373 roku, w czasie zbrojnego wypadu Bawarczyków, który doszedł między innymi na przedmieścia Domažlic.
Na początku wojen husyckich mieszczanie Domažlic spustoszyli co prawda w powstańczym zapale klasztor augustiański, ale wkrótce potem w 1420 roku przystąpili do katolickiego pilzneńskiego landfrydu. Rok później ponownie zmienili stronę konfliktu wchodząc w sojusz z taborytami i biorąc udział w zdobywaniu zamku Starý Herštejn i klasztoru w Pivoň. Następnie aż do bitwy pod Lipanami z powodzeniem dawali odpór stronie katolickiej. Był to okres w którym w związku z rozwojem broni prochowej fortyfikacje miejskie pośpiesznie modernizowano. Także w drugiej połowie XV stulecia obwarowania mogły być odnawiane, gdy po zakończeniu wojen husyckich rozpoczął się konflikt czesko – węgierski, a kraj dręczyły ponadto liczne niepokoje wewnętrzne doby Jerzego z Podiebradów. W 1472 roku król Władysław Jagiellończyk ślubował, iż w zamian za wierność domažlickich mieszczan w walkach wewnętrznych nie odda już więcej miasta ani zamku w zastaw.
Jeszcze na początku XVI stulecia prowadzono późnogotyckie prace renowacyjne i modernizacyjne przy obwarowaniach miejskich, które wraz z zamkiem kilkukrotnie ucierpiały w trakcie nawiedzających wówczas Domažlice pożarów. Szczególnie pustoszący był pożar z 1592 roku, który zrujnował zamek, obrócony w ruinę i wkrótce w dużej części rozebrany. Tą część która przetrwała przebudowano na magazyn w pierwszej połowie XVII wieku i po raz kolejny przekształcono po pożarze z 1822 roku. Mury miejskie choć odbudowane po 1592 roku, w XVII, a zwłaszcza w XVIII stuleciu całkowicie utraciły militarne znaczenie i stopniowo zaczęły być rozbierane od początku XIX stulecia.
Architektura
Domažlice założono po zachodniej stronie starszej osady, na niewielkim wywyższeniu terenu od południa graniczącym z niewielką rzeką Zubřiną, a od północy z jeszcze mniejszym strumieniem. Miejskie obwarowania założono na planie zbliżonym do prostokąta obejmującego obszar 8,5 ha, z dłuższymi bokami na linii wschód – zachód i zaokrąglonymi narożnikami. Układ taki wpłynął na wewnętrzną zabudowę miasta, rozlokowaną na równych działkach przylegających do podłużnego rynku będącego zarazem główną drogą przebiegającą przez dłuższą oś miasta. Od północy i południa równolegle z nim biegły dwie mniejsze ulice, zamknięte ścisłą zabudową od północy i południa, która nie pozostawiła miejsca na uliczkę podmurną.
Południowo – zachodni narożnik miasta, niżej położony niż środkowa część Domažlic z rynkiem i kościołem farnym, wypełniała zabudowa i obwarowania zamku, utworzonego na planie zbliżonym do prostokąta z dłuższymi bokami na linii północ – południe i z zaokrąglonym narożnikiem południowo – zachodnim, będącym jednocześnie krawędzią Domažlic. W narożniku południowo – wschodnim zamku znajdowała się wieża główna o czworobocznej podstawie i kolistej w przekroju górnej części o średnicy 6,6 metra. Nie występowała ona przed linię obwarowań miejskich, lecz przeciwnie, w całości schowana była wewnątrz obwodu, zapewne po to by nie zakłócać komunikacji na koronie murów. Wejście do niej prowadziło z poziomu pierwszego piętra za pomocą zwodzonej kładki opuszczanej na kamienne konsole. Portal umieszczony został od zachodu, mógł więc łączyć się z murem oraz z pobliskim budynkiem mieszkalnym. W XVI wieku zamek w sumie posiadał trzy skrzydła mieszkalne. Jego obwarowania połączone były z murami miejskimi, lecz od samego miasta oddzielony był przekopem i zapewne murem parchamu. Wjazd odbywał się jedynie od strony miasta, poprzez kurtynę północną.
Pośrodku miasta, w północnej części rynku znajdował się wspomniany kościół farny, nietypowo wyposażony w cylindryczną, wysoką wieżę. Jej kształt przypominający górną część wieży zamkowej wskazuje, iż pełniła funkcje pozasakralne, być może też przed gotycką rozbudową kościoła była wolnostojąca. Na jej znaczenie wpływało położenie w najwyższym punkcie miasta, mogła więc z powodzeniem pełnić rolę strażniczo – ostrzegawczą, baczącą na przedpole i każdy fragment obwarowań. Ważną rolę w obronności miasta odgrywać mógł także XIII-wieczny klasztor augustiański, wciśnięty nieopodal północno – zachodniego narożnika Domažlic i bramy zachodniej. Fasada jego trójnawowego kościoła znajdowała się w kontakcie z murem miejskim.
Wysokość miejskiego muru obronnego wynosiła około 7,7 metra (około 5,5 metra lub nieco wyżej do poziomu przedpiersia), a grubość u podstawy prawie 2,2 metra. Pierwotnie zwieńczony był otwartym chodnikiem i krenelażem, później zastąpionymi krytym gankiem z otworami strzelczymi. Główny obwód wzmocniony był 22 półokrągłymi basztami, otwartymi od strony wewnętrznej, wyższymi od przyległych kurtyn o jedną kondygnację, rozmieszczonymi dość równomiernie na całej długości (co około 30 metrów). Trzy z czterech narożników miasta strzegły baszty pełne, cylindryczne, jedynie narożnik południowo – zachodni zajmowany przez zamek nie był chroniony żadną basztą lub wieżą.
W XV wieku, prawdopodobnie w okresie wojen husyckich, obwarowania miejskie wzmocniono zewnętrznym pierścieniem niższego muru, zaopatrzonego w czworoboczne baszty wykuszowe i kryty ganek dla obrońców. Utworzono go w odległości około 7-8 metrów przed głównym obwodem. Przed murem parchamu zewnętrzną strefę obrony stanowiła nawodniona fosa o szerokości 18-20 metrów, poprzedzona ziemnym wałem. Na początku XVI wieku po stronie północno – zachodniej zbudowano nawet trzecią linię muru miejskiego z czterema basztami i zewnętrznym przekopem.
Do miasta prowadziły trzy główne bramy: od strony północnej Týnská, Górna od zachodu, Dolna od strony wschodniej oraz mniejsza furta wychodząca na południu nad rzekę i Przedmieście Bezděkowskie. Brama Dolna osadzona została w czworobocznej wieży o wymiarach w planie 10,3 x 7,8 metra, z dłuższymi bokami zwróconymi w przedpole miasta i w stronę rynku. Jej ściany boczne miały w dolnych partiach aż 2,7 metra grubości (powyżej drugiego piętra 1,4 metra). Pomiędzy nimi przebiegał przejazd bramny, zamykany broną podnoszoną do wysokości pierwszego piętra, a za nią dwuskrzydłowymi wrotami blokowanymi ryglem osadzanym w otworach w grubości muru. Pierwsze piętro raczej nie było skomunikowane z gankiem w koronie muru, ale wprost z miasta poprzez wejście w grubości muru południowego. Bramy Týnská i Górna najpewniej miały podobną formę, jedynie furta południowa była zwykłym portalem przebitym w murze.
W XVI wieku wszystkie bramy zaopatrzono w wysunięte przed drugą linię obwarowań przedbramia. To przed bramą Dolną początkowo miało 12 metrów długości, a po przedłużeniu nawet 40 metrów, wybiegało więc daleko przed fosę, parcham i zewnętrzny przekop. Jego czołową część stanowił piętrowy budynek bramny z przejazdem w przyziemiu. Przedbramie zachodnie usytuowano pod lekkim skosem ze skrętem ku północy gdzie w czole umieszczono zewnętrzną wieżę bramną, zaś przedbramie bramy Týnskiej za fosą poszerzało się do formy zbliżonej do barbakanu. Co ciekawe własne przedbramie uzyskała również furta południowa. Jego mury przechodziły przez ziemny wał, kończyły się piętrowym budynkiem bramnym, a wjazd znajdował się tuż nad rzeką przez którą przerzucona była drewniana kładka.
Stan obecny
Obecnie z zachowanych fragmentów obwarowań Domažlic najbardziej znaczącym elementem jest brama Dolna, przebudowana w okresie nowożytnym (zwieńczenie, otwory okienne, masywne przypory). Oprócz niej przetrwały jedynie niewielkie, porozrzucane fragmenty murów oraz znacznie przebudowane przedbramię południowej furty. Relikty murów zobaczyć można głównie po północnej stronie za dawnym klasztorem augustianów, na wschodzie po obu stronach bramy Dolnej i na południowym – zachodzie przy zamku. Ten ostatni zachował jedynie średniowieczną wieżę główną oraz ukryty pod współczesnymi tynkami fragment południowego muru obwodowego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.