Historia
Kościół św. Marcina prawdopodobnie zbudowany został na przełomie XIII i XIV wieku, a po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1346 roku w testamencie Pertolta z Lipy. Pośród całkiem licznych kolejnych wzmianek z XIV wieku pojawiła się informacja z 1378 roku, iż funkcji plebana zrzekł się wówczas niejaki Petr, a na jego miejsce przybył Jan. W 1386 roku natomiast plebanem zostać miał Bodrik, który zastąpił Václava. Ta ostatnia wzmianka pozostawiła także informację, iż kościół był wówczas prebendą kapituły umieszczonej na lipnickim zamku i że pierwotnie nosił wezwanie św. Jana.
Po upadku powstania antyhabsburskiego w pierwszej połowie XVII wieku kościół w Dolní Město (a także pobliskie gotyckie kościoły w Loukovie i Řečicach) przestał być siedzibą parafii i wraz z kościołem lipnickim stał się filią kościoła należącego do parafii Světlá nad Sázavou. Po odnowieniu parafii w Lipnicach, które prawdopodobnie miało miejsce w 1694 roku, wszystkie trzy kościoły stały się filiami tamtejszego kościoła parafialnego. W XVIII i XIX wieku świątynia przeszła pomniejsze prace modernizacyjne w trakcie których wzniesiono kruchtę zachodnią i przekształcono część okien.
Architektura
Kościół wzniesiony został na planie krótkiego prostokąta wielkości 9,1 x 8,3 metra, do którego od wschodu przystawiono węższe i nieco niższe czworoboczne prezbiterium o wymiarach 3,1 x 4,2 metra, a od północy na styku nawy i prezbiterium usytuowano zakrystię o dość nietypowym kształcie z zaokrągleniem w części wschodniej.
Pierwotne okna kościoła były małe, wąskie i ostrołukowe, jedynie w fasadzie zachodniej przepruto cylindryczny okulus z kamiennym czwórliściem. Portal wejściowy o ostrołukowym, profilowanym ościeżu umieszczono po stronie południowej. Wiódł on do przykrytej otwartą więźbą dachową nawy, oddzielonej ostrołukową arkadą tęczy od sklepionego krzyżowo prezbiterium. Jako, że poddasze prezbiterium połączone było pierwotnie przejściem w murze arkady tęczy z nawą, możliwe, iż nad nawą zamiast otwartej więźby znajdowała się jednak drewniana kolebka lub strop, ponad którym funkcjonowało poddasze. Ściany prezbiterium pokryto wewnątrz XIV-wiecznymi polichromiami, a w północnym murze chóru osadzono wnękę ścienną na sakramentarium.
Cała budowla pierwotnie otoczona była kamiennym murem o owalnym w planie kształcie, poprzedzonym od zewnątrz przekopem. Grubość muru wynosiła od 0,6 do 0,8 metra, a wysokość około 3 metrów. Bramę usytuowano po stronie południowo – zachodniej.
Stan obecny
Kościół św. Marcina to dziś jedna z najlepiej zachowanych wczesnogotyckich, wiejskich budowli sakralnych, nie tylko w regionie, ale i w całych Czechach. Zachował mury obwodowe nawy, prezbiterium i zakrystii, łącznie z oryginalnymi dwoma oknami wschodnimi, zachodnim okulusem i południowym portalem wejściowym do nawy. Co więcej wewnątrz przetrwało sklepienie prezbiterium, arkada tęczy, sakramentarium i średniowieczne polichromie pokrywające wschodnią część kościoła. Nowożytna jest kruchta zachodnia oraz wieżyczka na sygnaturkę, powiększone zostały też południowe okna w nawie i prezbiterium oraz północne okno w nawie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 2, Praha 2015.
Sommer J., K původní podobě gotických kostelů v Řečici a v Dolním Městě, „Průzkumy památek”, roč. 3, č. 2, 1996.
Soukup J., Valchár J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Ledečském. Edice nedokončeného rukopisu. Soupis 54 (Ledeč), Praha 2010.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.