Historia
Pierwszy kościół lub kaplica we wsi Dolní Chabry została wzniesiona już na początku XI wieku. W połowie XII wieku na jego miejscu powstała druga świątynia o formie rotundy, a następnie w latach osiemdziesiątych XII wieku kościół romański. Ten ostatni przypuszczalnie budowany był w dwóch fazach, w których pierwotne ambitne plany zostały ostatecznie nieco uproszczone. Mogło to być spowodowane śmiercią fundatora lub zmianami w jego zasobach ekonomicznych, bądź też prace zostały przerwane przez wydarzenia wojenne lub jakąś katastrofę naturalną. Z pewnością do spalenia kościoła doszło podczas wojen husyckich. Odbudowę przeprowadzono około 1439 roku, kiedy to przy okazji podwyższono budynek. W okresie renesansu dobudowano zakrystię, a dalsze przekształcenia nastąpiły w stylistyce baroku. Wtedy to przebito duże okno w fasadzie zachodniej i elewacji południowej oraz dostawiono kruchtę.
Architektura
Kościół zbudowany został na niewielkim wzniesieniu, po północnej stronie przepływającego przez wieś strumienia, na zachodzie wpadającego w wąską dolinę. Dolina ta kończyła się w miejscu połączenia z szerokim korytem Wełtawy. Najstarsza świątynia z XI wieku była niewielką czworoboczną budowlą, bardziej przypominającą kaplicę niż kościół. Prawdopodobnie była konstrukcji drewnianej, która spoczywała na kamiennym postumencie.
Kolejna budowla z połowy XII wieku była rotundą, z kolistą nawą o średnicy 12,6 metrów i niewielką, podkowiastą apsydą po stronie wschodniej. Duże wymiary nawy stawiały rotundę w rzędzie największych na terenie Czech (prawdopodobnie druga największa po rotundzie św. Wita na praskim zamku). Jej posadzka składała się z płytek reliefowych, na których było około 20 różnych typów wzorów: geometrycznych, roślinnych, zwierzęcych i figuralnych.
Romański kościół z drugiej połowy XII wieku wzniesiony został na planie orientowanego prostokąta o wymiarach 8 x 13 metrów, zakończonego od wschodu węższą, półkolistą apsydą. Budowlę utworzono z opokowych ciosów, przełożonych w niektórych miejscach pasami większego piaskowca. Największe rozmiary uzyskały kwadry wzmacniające narożniki nawy. Nieco mniejsze, dokładnie opracowane ciosy utworzyły lizeny apsydy, które w górnych partiach połączono z arkadkowym fryzem. Dla odmiany ściany nawy nie zostały zwieńczone fryzem pomiędzy narożnymi lizenami, przy czym nie wiadomo czy było to pierwotnym zamysłem budowniczego, czy też nastąpiła zmiana planów w trakcie budowy. Detale architektoniczne kościoła wykonano z piaskowca.
Kościół pierwotnie oświetlały szczelinowe okna osadzone w półkolistych wnękach z obustronnymi rozglifieniami. Po dwa takie otwory umieszczono w ścianach wzdłużnych nawy i trzy promieniście rozmieszczono w apsydzie. Głównym wejściem do romańskiego kościoła był mały portal od strony południowej. Uzyskał on formę uskokową, z półkolistym, gładkim tympanonem wyrzeźbionym z czerwonego piaskowca. Wewnątrz nawę od apsydy oddzielono dwukrotnie uskokową arkadą tęczy z profilowanymi gzymsami. Wnętrze apsydy zwieńczone zostało konchą, a około 1230-1240 roku pokryte barwnymi malowidłami figuralnymi. Nawę ostatecznie przykryto płaskim stropem lub otwarto na więźbę dachową, choć pierwotnie prawdopodobnie planowano ją zasklepić, na co wskazywałaby relikty niezrealizowanej gurty i wyprowadzeń kolebki. Posadzkę kościoła stanowiło gliniane klepisko, kontrastujące z wysokim poziomem kamieniarki murów.
W zachodniej części nawy znajdowała się empora, do której prowadziło osobne wejście z zachodu, być może wiodące do pobliskiego dworu rycerskiego. W przyziemiu empory pierwotnie znajdowało się sklepienie krzyżowe, podparte pojedynczym, okrągłym w przekroju filarem na cokole z pazurami i półfilarami przyściennymi. Empora była stosunkowo duża, sięgała bowiem aż portalu wejściowego. Najwyraźniej połączona była z przyziemiem kościoła drewnianą klatką schodową, pozbawioną własnego fundamentu i nachodzącą na przyścienny filar, a więc konstrukcją sprawiającą wrażenie improwizacji, nie włączoną w kompozycję architektoniczną wnętrza.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego romańskie mury obwodowe, nieco podwyższone w okresie gotyku. Niestety są one częściowo przysłonięte nowożytną kruchtą od południa oraz zakrystią od północy. Od strony zewnętrznej najbardziej zniekształcona została fasada zachodnia, gdzie powiększono lub przebito nowe okno oraz portal wejściowy. Zachowały się oryginalne okna apsydy, portal południowy, lizeny i fryz. Wewnątrz kościoła zastosowano ciekawe rozwiązanie, pozwalające obejrzeć relikty najstarszych budowli z X/XII wieku, które są widoczne poprzez składaną podłogę zainstalowaną w latach 70-tych XX wieku. W apsydzie przetrwały malowidła z pierwszej połowy XIII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Ječný H., Kostel sv. Jana Křtitele v Dolních Chabrech, „Staletá Praha”, roč. XXVII, 2/2011.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.