Historia
Zamek Dívci Kámen zwany także Menštejn bądź Maidštejn, jest jedną z niewielu warowni których początki są dobrze udokumentowane. Zgodę na jego budowę wydał król Karol IV w 1349 roku czterem braciom: Piotrowi, Joštowi, Oldřichowi i Janowi z Rožmberka, w zamian za zasługi wojskowe, a zwłaszcza finansową pomoc najstarszego z braci, Jošta. W latach 1350-1360 przeprowadzono pierwszą fazę budowlaną, wznosząc mury obwodowe i budynek zachodni zamku górnego. Drugą fazę, kiedy to rozbudowano zamek górny, powiększony o podzamcze i zabudowania zamku średniego, ukończono do 1384 roku.
Dívci Kámen oprócz celów wojskowo – obronnych pełnił także funkcje administracyjne dla otaczających go terenów. W 1394 roku stał się miejscem krótkiego pobytu dla króla Wacława IV w jego mimowolnej podróży do Austrii. Na początku okresu wojen husyckich ówczesny właściciel zamku, Oldřich z Rožmberka, oddał warownię Vilémovi z Potštejna. Nowy właściciel początkowo skłaniał się ku ruchowi husyckiemu, lecz później przystał do strony katolickiej. Z tego powodu zamek był w 1420 roku oblegany przez wojska Jana Žižky. Nie zdobył on co prawda Menštejnu, lecz spalił przyzamkową osadę. W 1424 roku Oldřich z Rožmberka ponownie został panem zamku, który po odejściu Oldřicha z życia publicznego, stał się jego stałą rezydencją.
W burzliwych czasach drugiej połowy XV wieku wzmocniono załogę warowni, dowodzoną przez burgrabiego Kunaša z Machovic. W tym czasie na zamku było 24 strzelców, a spis inwentarza zawierał 21 kul do taraśnic, sześćdziesiąt kul do piszczał, 1800 strzał, dwie beczki pocisków, dziesięć pawęży, trzy beczki prochu, piętnaście piszczał, dwie miedziane taraśnie i jedną hufnicę.
Na początku XVI wieku, pod panowaniem Piotra z Rožmberka, zamek został po raz ostatni częściowo naprawiony, jednak prawdopodobnie potrzebne dalsze wydatki okazały się zbyt duże na możliwości właściciela. Wyposażenie zamku zostało przetransportowane do Krumlova, a opuszczona warownia wkrótce popadła w ruinę.
Architektura
Dívci Kámen został wzniesiony na skalistym wzgórzu, którego grań biegła na linii wschód – zachód. Po stronie północnej niedostępne urwiska spadały niemal prostopadle do rzeki Wełtawy, natomiast z pozostałych stron wzniesienie otaczał potok, wpadający do rzeki po północno – wschodniej stronie. Nad tym rejonem górowała najwyższa część skalnego masywu, na którym wzniesiono cylindryczną wieżę. Jako najbezpieczniejsze miejsce na zamku stanowiła ona ostateczny punkt obrony i jednocześnie flankowała położoną u podnóża zewnętrzną bramę na podzamcze.
Po przekroczeniu bramy wschodniej, wciśniętej pomiędzy ścianę skalistego wzgórza a potok, osiągało się druga bramę po stronie południowo – wschodniej, otwierającą się za wąskim wąwozem na rozległe podzamcze z umieszczonymi tam zabudowaniami gospodarczymi, między innymi stajniami i domami ludności służebnej. Drugą bramę flankował trójboczny mur, przystawiony do skał wzgórza i dostępny z wyższego zamku średniego. Zdecydowanie utrudniało to podejście potencjalnych napastników od strony wschodniej. Na podzamczu znajdowała się także czworoboczna, dwupiętrowa wieża bramna, chroniąca długiej szyi prowadzącej pod górę na zamek średni. Ten wąski korytarz bramny kończył się formą przedbramia i kolejną wieżą bramną. Miała ona kształt czworoboczny, prawdopodobnie otwarta była od wewnątrz i podzielona płaskimi stropami na dwie kondygnacje przykryte dachem siodłowym. Na zamku średnim usytuowano podłużny budynek przy kurtynie południowej muru oraz krótszy przy północnej. Ten drugi mógł być związany z komunikacją na zamek górny, formą wysuniętego przedbramia z którego wychodził drewniany most łączący się z bramą po stronie zachodniej. Wschodnią część podzamcza, odgrodzoną dodatkowo poprzeczną ścianą, zajmowała wspomniana już wieża cylindryczna o funkcji stołpu. Posiadała ona średnicę około 10 metrów i grubość murów prawie 3,5 metra.
Zamek górny, pełniący funkcję mieszkalną, zajmował zachodnią część skalnego cypla. Otoczony został przez bardzo masywne mury grubości około 3 metrów, uformowane w planie w kształt trapezu o długości 60 metrów i szerokości 23 metrów. W ich zachodniej części początkowo wzniesiono główny, dwupiętrowy pałac, a we wschodniej kurtynie przepruto prostą bramę wjazdową. W drugiej fazie budowy, jeszcze w XIV wieku, po stronie bramy wzniesiono kolejne skrzydło, tak że zamek górny miał dwa budynki mieszkalne na węższych bokach oddzielającego je dziedzińca, połączone wysokimi murami z krytymi gankami dla obrońców.
Skrzydło zachodnie zamku górnego po rozbudowie posiadało cztery kondygnacje z trzema pomieszczeniami na trzech pierwszych piętrach. Najwyższa kondygnacja była natomiast jedną dużą salą. Komnaty miały płaskie drewniane stropy, a komunikację zapewniały drewniane schody w środkowych pomieszczeniach. W przyziemiu pokoje otwierały się na dziedziniec oknami i portalami wejściowymi. Na drugim piętrze w narożnym pomieszczeniu od strony dziedzińca znajdował się kamienny kominek. Kominek ogrzewał także najwyższe piętro. Obok niego, w narożniku północno-wschodnim usytuowano wielobocznie zamknięty wykusz, najprawdopodobniej pełniący funkcję kaplicy zamkowej. Skrzydło wschodnie miało podobny rozkład pomieszczeń, lecz w przyziemiu znajdował się centralny korytarz bramny, szeroki jak drzwi wejściowe i posiadający z boku sedilia. Był on tak wąski i niski, że nie mógł służyć do przejechania wozu lub konia, poruszać się nim mogli jedynie mieszkańcy zamku górnego.
Zamek górny otoczony został zewnętrznym murem obronnym, wydzielającym na północy i zachodzie wąskie międzymurze, a na południu rozciągającym się na większym obszarze. Parcham nietypowo połączony był bezpośrednio z dziedzińcem zamku górnego, furtą umieszczoną w ścianie północnej, blisko skrzydła wschodniego. Przedzielony też był co najmniej dwoma ścianami poprzecznymi, ułatwiającymi obronę w przypadku przedarcia się przeciwnika w międzymurze. Furta wiodąca na parcham była bardzo szeroka (3,1 metra), szersza nawet niż główna brama wjazdowa. Nie zachowała ona żadnych śladów jej zamykania (np. otworów na rygiel), dlatego być może była to pierwotna główna brama wjazdowa, przepruta jeszcze przed utworzeniem bramy we wschodnim skrzydle. Wówczas to najstarsza droga wjazdowa wiodłaby szerokim na około 5 metrów międzymurzem północnym tuż przy krawędzi wysokich i stromych skarp. Inna interpretacja funkcji furty północnej to jej połączenie z budynkiem, którego relikty odkryto przy murze parchamu po stronie północnej, a który mógłby być zamkową kuchnią (jak dotąd pomieszczenia o takim charakterze nie odkryto nigdzie na zamku górnym).
W północnej części podzamcza mur parchamu został w XV wieku przedłużony na zamek średni w kierunku cylindrycznego stołpu i wzmocniony dwoma czworobocznymi basztami. W kurtynie głównego muru podzamcza na północy przepruto aż trzy furty na międzymurze, przy czym wschodnia znajdowała się ponad poziomem gruntu, była więc dostępna była po drabinie lub schodach, a środkowa znajdowała się na wysokości piętra budynku identyfikowanego ze wspomnianym powyżej przedbramiem połączonym mostem z zamkiem górnym. Co więcej furtę wschodnią chronił drewniany ganek, czy też rodzaj bartyzany lub wykusza, podwieszonego na koronie muru za pomocą belek osadzanych w otworach w ścianie. Podobny drewniany wykusz musiał się także znajdować w połowie południowej kurtyny zamku górnego. W części południowo-zachodniej parchamu zamku górnego około 1479 roku wzniesiono piętrowy, czworoboczny budynek mieszkalny, identyfikowany czasem jako siedziba burgrabiego.
Stan obecny
Zamek zachował się w postaci trwałej ruiny z czytelnym układem na trzy części: zamek górny, średni i dolny (czy też zamek górny i jego dwa podzamcza). Ze względu na swoje położenie należy do jednej z najbardziej malowniczych warowni na terenie Czech. Udostępniony jest do zwiedzania, choć niestety wiele z jego fragmentów sprawia wrażenie potrzeby pilnych prac remontowo – ratunkowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Varhaník J., K podobě hradu Dívčího Kamene [w:] Dějiny staveb. Sborník príspevku z konference Dejiny staveb 2018, red. J.Anderle, Plzeň 2018.