Historia
Benedyktyński klasztor św. Jana został założony pod koniec X wieku z inicjatywy Bolesława II, jako drugi męski konwent na terenie Czech. Usytuowano go na odludnej wyspie na rzece Wełtawie, blisko ujścia wpadającej do niej Sazawy. Wiązało się to z regułą Zakonu Świętego Benedykta, która nakazywała szukania miejsc usytuowanych z dala od miast i wsi, pozwalających na spokojną kontemplację i modlitwę, choć możliwe jest także, iż książę pragną rozwinąć kolonizację i zagospodarowanie okolicznych terenów. Bolesław II nie doczekał sprowadzenia konwentu, gdyż zmarł w 999 roku, pozostawiając ukończenie fundacji swemu następcy, Bolesławowi III. Dopiero w roku 1000 wyświęcony został na opata Lantbert, wcześniej mnich klasztoru w Niederaltaich nad Dunajem. Wraz z nim z Bawarii przybyła grupa braci, co zaowocowało długotrwałym utrzymywaniem kontaktów pomiędzy oboma konwentami. Jako zabezpieczenie utrzymania klasztorowi nadano sześć wsi i rybaków z trzech kolejnych osad.
Początkowo zabudowania klasztorne wzniesiono z drewna, murowane zaczęły powstawać zapewne po pożarze z 1137 roku, który zniszczył większość wcześniejszej zabudowy. Wznoszenie rozpoczęto od prac przy prezbiterium kościoła klasztornego, jednak jako iż konwent nie był bogaty, budowa korpusu nawowego postępowała powoli i mogła się zakończyć dopiero na początku XIII wieku. Około 1225 roku zakończono wznoszenie masywu zachodniego z dwoma wieżami.
W 1278 roku klasztor został zniszczony przez brandenburczyków, którzy przebywali w nim przez sześć tygodni. Zdewastowane i opuszczone zabudowania miały zostać przekazane cystersom, lecz ci odmówili woląc pobliski Zbrasław. Ostatecznie odbudowę przeprowadzili benedyktyni w latach 80-tych XIII wieku, a kolejne, tym razem gotyckie przekształcenia przeprowadzono w okresie panowania Karola IV około 1355 roku. Następne zniszczenia spowodowane pożarami dotknęły klasztor także w 1381 oraz w 1403 roku. W 1420 roku w trakcie wojen husyckich Ostrov został ponownie splądrowany i podpalony. Być może z tego powodu w 1444 roku zawaliły się sklepienia w kościele. Ostatnia wspólnota mnichów opuściła zaniedbany klasztor w 1517 roku i tylko jeszcze przez pewien czas z poszczególnych budynków korzystali eremici. Ostateczną zagładę budynkom przyniosły parokrotne powodzie zalewające całą wyspę, w tym wielka dwudniowa powódź z 1529 roku.
Architektura
Klasztor został założony na rzecznej wyspie o kształcie bardzo wydłużonego owalu, wysokich brzegach i otoczonej gęstymi lasami, tuż w pobliżu ujścia rzeki Sázavy do Wełtawy. Jego najważniejszą budowlą był orientowany na linii wschód – zachód kościół. Była to romańska trójnawowa bazylika z dwoma czworobocznymi wieżami po stronie zachodniej. Część wschodnią początkowo zamykały trzy apsydy, a od połowy XIV wieku prostokątne prezbiterium o szerokości nawy głównej. Apsydy były usytuowane w jednej linii, przy czym środkowa była nieco większa. Do południowej nawy dostawiono późnoromańską kaplicę z połowy XIII wieku, zakończoną od wschodu apsydą i sąsiadującą od południa z kolejną kaplicą o zbliżonej formie.
Główne zabudowania konwentu wzniesiono po północnej stronie kościoła. Były to trzy skrzydła otaczające wewnętrzny wirydarz i połączone krużgankami. Najstarszymi było skrzydło zachodnie i północne o formach romańskich. W gotyckim skrzydle wschodnim (wzniesionym na miejscu starszych kamiennych reliktów) znajdował się między innymi kapitularz ze sklepieniem podpartym na centralnym filarze i niewielkim wykuszem w ścianie wschodniej. Do skrzydła północnego w późniejszym okresie średniowiecza przystawiony został drugi, długi trakt, mieszczący dużą ilość pomieszczeń zaopatrzonych w piece. Całość klasztoru otoczył mur obronny z wieżą bramną po stronie północnej. W jej sąsiedztwie znajdował się duży murowany budynek, prawdopodobnie rezydencja opata. Na południe od zabudowań klauzury mieściła się infirmeria i nowicjat, obok kościoła wydzielono natomiast miejsce na pochówki braci.
Stan obecny
Klasztor nie zachował się do czasów współczesnych, o jego istnieniu świadczą na wyspie fundamenty i nadbudowane w trakcie prac renowacyjnych partie murów. O wysokim kunszcie i jakości budowli na Ostrově świadczą odkryte w trakcie badań archeologicznych pozostałości detali architektonicznych w postaci kolumn okiennych, ozdobnych płytek, części portali i innych reliktów kamieniarki, przechowywane obecnie w Muzeum Narodowym w Pradze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Strona internetowa kralovskedilo.ktf.cuni.cz, Ostrov u Davle – Klášter benediktinů.
Strona internetowa wikipedia.org, Klášter Ostrov.