Historia
Cornštejn został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku z inicjatywy możnowładcy Rajmunda z Lichtenberka, w celu wzmocnienia pobliskiej warowni Bítov, leżącej po drugiej stronie rzeki Dyji. Pierwsza pisemna wzmianka o Cornštejnie pochodzi z 1343 roku, z listu morawskiego margrabiego Karola, w którym zezwala podzielić majątek Rajmunda pomiędzy jego trzech synów: Jana, Smila i Čeněka. Około połowy XIV stulecia o zamek wybuchł spór pomiędzy Lichtenburkami a panami z Jindřichova Hradca, jednak pierwotni właściciele pozostali posiadaczami Cornštejna.
W 1422 roku zamek próbowali zdobyć bez powodzenia husyci. W drugiej połowie XV wieku, za Jana z Lichtenburka, najwyższego komornika ziemskiego sądu w Ołomuńcu, Cornštejn przeżywał okres największego rozkwitu. Został wówczas znacząco rozbudowany i wzmocniony. W 1460 roku syn Jana, Hynek, odmówił przysięgi wierności husyckiemu królowi Jerzemu z Podiebradów. Wspierany przez papieża Piusa II, rozpoczął trzy lata później otwarty bunt. Z tego powodu Cornštejn był oblężony przez 11 miesięcy przez oddziały morawskie, a w pobliżu warowni atakujący zbudowali trzy ufortyfikowane obozy. Zamek nie został jednak zdobyty w wyniku szturmu, lecz garnizon ostatecznie w 1465 roku poddał się z powodu głodu. Zamek został następnie skonfiskowany i przekazany rodzinie Krajířów z Krajku. Volfgang z Krajku naprawił uszkodzenia spowodowane oblężeniem i częściowo zmodernizował zamek, aby fortyfikacje odpowiadały współczesnej technice wojskowej. Spory jakie się wówczas rozpoczęły pomiędzy nowymi właścicielami a Lichtenburkami z Bítova spowodowały, iż około 1530 roku ci ostatni dostali możliwość wykupienia Cornštejnu.
Po raz ostatni zamek został ufortyfikowany w 1542 roku z powodu zagrożenia tureckiego, jednak nie musiał brać udziału w działaniach militarnych. W 1576 roku, po wymarciu właścicieli, Cornštejn przejęli Štrejnové ze Švarcenavy, którzy przestali jednak w nim na stałe zamieszkiwać. Gdy w 1617 roku ich majątek przeszedł na Jankovštów z Vlašimia, zamek był już uważany za opuszczony.
Architektura
Cornštejn zbudowano na skalistym przewężeniu cypla w zakolu rzeki Dyji, która otaczała zamek z trzech stron. Początkowo w XIV wieku składał się jedynie z nieregularnego obwodu murów o wydłużonym kształcie (48 x 25 metrów) i piętrowego domu mieszkalnego umieszczonego przy wewnętrznej ścianie kurtyny południowej. Posiadał on wymiary 21 x 11 metrów, wzniesiony był na planie trapezu, podpiwniczony i z czasem osiągnął charakter wieżowy, zabezpieczając znajdujący się za nim dziedziniec przed ostrzałem. Jego suterena posiadała sklepienie kolebkowe, reszta pomieszczeń jedynie płaskie, drewniane stropy. Przy jego elewacji od strony dziedzińca znajdował się w niszy zbiornik na wodę. Oknem umieszczonym w przyziemiu budynku można było czerpać z niego wodę. Wzniesiono także zewnętrzny obwód niższego muru obronnego, powtarzający kształt murów głównych, a prostą bramę usytuowano w zachodniej kurtynie muru, gdzie prowadziła na teren międzymurza i na około zamku. Stronę południową, jedyne możliwe dojście do warowni, dodatkowo zabezpieczono przekopując głęboki rów o szerokości 16 metrów.
Na początku drugiej połowy XV wieku, w czasach Jana z Lichtenburka rozbudowano podzamcze po stronie północnej i wschodniej, gdzie wzniesiono dwa nowe budynki gospodarcze. Na zamku górnym po stronie północno – zachodniej, na miejscu dawnego międzymurza, wzniesiono po 1420 roku nowy reprezentacyjny, dwupiętrowy budynek o wymiarach 15,5 x 11 metrów. Posiadał on sklepioną piwnicę, dwa pomieszczenia w przyziemiu oraz dwa piętra z płaskimi, drewnianymi stropami. Jego budowa zmodyfikowała drogę wjazdową do warowni, która zaczynała się teraz po stronie wschodniej, otaczała zamek od północy i dochodziła do bramy w głównym murze po stronie zachodniej.
Na pobliskim wzgórzu „Na Baště” po stronie południowej zamku, tuż za przewężeniem grani wzgórza, już w połowie XV wieku wzniesiono drewniano – ziemne obwarowania zabezpieczające dalekie przedpole zamku. Fortyfikacje te musiano wznieść z powodu górowania wzgórza „Na Baště” nad Cornštejnem (około 34 metry ponad dziedzińcem zamku i około 125 metrów wysokości w stosunku do koryta rzeki), co w połączeniu z rozwojem artylerii i zwiększeniem jej zasięgu, stwarzało istotne zagrożenie dla zamku. Obrońcy wzgórza „Na Baště” mogli też ostrzeliwać ewentualnych napastników oddalonego o około 250 metrów zamku, którzy próbowaliby go zdobyć nadchodząc drogą z Vranova.
Początkowo obwarowania składały się z mniej więcej trójkątnego obwodu murów obronnych, poprzedzonych szerokim od 16 do 20 metrów przekopem i ziemnym wałem, chronionymi bardzo stromymi stokami od strony północnej i północno – wschodniej. Na pozostałych kierunkach zbocza były już łagodniejsze, a po stronie południowo – wschodniej zalesiony płaskowyż stopniowo się poszerzał. Po stronie zachodniej dziedziniec tworzył formę wysuniętego tarasu, z którego można było lepiej obserwować i bezpośrednio osłaniać drogę z Vranova, wijącą się w odległości około 80 metrów pod zboczem wzgórza. W kolejnej fazie budowy w południowym narożu fortyfikacji zbudowano wieloboczny bastion o osiach 20 i 23 metry. Jego wnętrze prawdopodobnie służyło celom mieszkalnym załogi wzgórza, gdyż pośrodku wzniesiono drewnianą budowlę ogrzewaną kaflowym piecem. Od najbardziej zagrożonej południowej strony utworzono półkolem częściowo wykuty w skale, szeroki na 21-28 metrów i głęboki na około 9 metrów przekop. Sąsiadował on z ziemnym wałem oraz z kolejnym, zewnętrznym przekopem, już nieco płytszym lecz szerokim na 17 metrów. Ponad systemem rowów i ziemnych wałów przerzucono drewniane mosty ułatwiające komunikację.
Około 1465 – 1493 na trójkątnym w planie dziedzińcu wzniesiono z łamanego kamienia czworoboczną wieżą zwaną Hláska o wymiarach w planie 6,5×6,3×6,4×6,1 metra. Nie posiadała ona żadnych okien ani otworów strzelczych, a jedyne wejście do niej znajdowało się 4 metry nad ziemią od strony północno-zachodniej. Dostać się można było do niego za pomocą drabiny, przystawianej do kamiennego progu o masywnych granitowych konsolach. Drzwi można było od środka blokować ryglem. Wnętrze wieży było stosunkowo ciasne i ciemne ze względu na sporą grubość muru (1,8 do 1,9 metra) i wynosiło w przybliżeniu 2,8 x 3 metry. Przyziemie wieży, dostępne jedynie po drabinie z wyższej kondygnacji, mogło służyć za magazyn lub wiezienie. Pierwsze piętro z wyjściem na zewnątrz oraz drugie piętro pomieścić mogły około 5-10 żołnierzy na wypadek oblężenia, przy czym wszystkie rozdzielone były płaskimi, drewnianymi stropami. Trzecie, najwyższe piętro było zapewne konstrukcji drewnianej lub szachulcowej i mogło pełnić rolę obserwacyjno – strażniczą. Można z niego było szybko ostrzec załogę zamku Cornštejn o zbliżającym się niebezpieczeństwie za pomocą sygnałów akustycznych, świetlnych lub dymnych. Wieża mogła również całkiem dobrze komunikować się z wysuniętymi w przedpole fortyfikacjami zamku Bítov.
Po oblężeniu z 1465 roku zamek po raz kolejny rozbudowano i zmodernizowano. Stary południowy pałac na zamku górnym podwyższono o drugie piętro oraz zaopatrzono w ścianę tarczową, której zadaniem była ochrona całego zamku górnego przed pociskami wystrzeliwanymi z jedynej możliwej, południowej strony. Po przeciwnej stronie dziedzińca, przy budynku północnym, wzniesiono czworoboczny ryzalit przypominający wieżę, mieszczący wewnątrz klatką schodową oraz położoną obok kaplicę zamkową z dużym ostrołukowym oknem wychodzącym na dziedziniec. Południowe przedpole warowni zostało wzmocnione obwarowaniami przystosowanymi do użycia artylerii, wraz z cylindrycznym i wielobocznym bastionem. Fortyfikacje te połączono drewnianym mostem z międzymurzem zamku górnego. Dodano także nowe zabezpieczania przy wjeździe do warowni, dzięki czemu zamek ostatecznie uzyskał dziewięć bram i zajmował ufortyfikowany obszar o powierzchni ponad jednego hektara.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w postaci dość dobrze zachowanej trwałej ruiny. Widoczne są właściwie wszystkie najważniejsze elementy zabudowy zamku, choć poważne ubytki zauważalne są w obu pałacach zamku górnego, a zwłaszcza w południowym. Do czasów współczesnych zachowała się także położona na południe od zamku, na sąsiednim wzgórzu, wieża zwana Hláska. Cornštejn przystosowany jest do zwiedzania i udostępniony od maja do września w każdy dzień w godzinach od 9.00 do 17.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Kacetl J., Kamenná věž „Hláska“ v předsunutém opevnění Na Baště nad Cornštejnem, „Thayensia”, Znojmo 2013.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.