Historia
Kościół św. Jakuba Większego we wsi Čížová zbudowany został prawdopodobnie około połowy XIII wieku, początkowo jako świątynia parafialna, choć najpóźniej do połowy XIV wieku został zdegradowany do rangi filii fary w mieście Písku. Kościół św. Jakuba po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych dopiero w 1401 roku, kiedy to za 18 kop groszy jego prawowity administrator, ksiądz Zdislav zwany Canis, wydzierżawił go księdzu Šimonowi z Píska na okres trzech lat. Tuż przed wygaśnięciem dzierżawy, została ona odnowiona w 1404 roku na tych samych warunkach. Ponownie umowę odnowiono w 1407 roku, gdy plebanem był ksiądz Blažek, ale ostatecznie zrezygnował on z urzędu i został zastąpiony niejakim Mikulášem z Lovosic.
W okresie wojen husyckich, po przyłączeniu się pobliskiego miasta Písek do kalikstynów, kościół św. Jakuba najpóźniej od początku lat 20-tych XV wieku zaczął być administrowany przez kapłanów husyckich. Z tego powodu ksiądz Jakub z Jabkynic, który po śmierci Mikuláša został prawowitym proboszczem Píska w 1430 roku, mógł być nim jedynie tytularnie, z iluzorycznym wpływem na parafię i na filię we wsi Čížová. Prawdopodobnie kościół nie poniósł większych zniszczeń w trakcie wojen, ale ze względów statycznych miał problemy z pochylającą się wschodnią ścianą prezbiterium.
Około 1460 roku nad prezbiterium założono nową więźbę dachową, natomiast w początkach XVI wieku cały kościół został przebudowany. Między innymi założono wówczas nowe sklepienie nad prezbiterium. Przekształcenia nowożytne na większą skalę zaczęto wprowadzać w XVII wieku, gdy założono sklepienie w nawie i przebito nowe otwory okienne. W 1759 roku obok średniowiecznej budowli wzniesiono barokową kaplicę św. Barbary i kruchtę południową, natomiast w latach 1804 – 1805 wymieniono dachy i częściowo więźbę dachową. W XIX stuleciu kilkukrotnie też przebudowywano kaplicę (zakrystię) oraz dostawiono klatkę schodową do nawy.
Architektura
Kościół św. Jakuba zbudowano na wysokim wzgórzu, na zachód od wsi Čížová, skąd rozciągała się panorama na dużą część kotliny po stronie południowo – wschodniej. Budynek położony został na obszarze opadającym w kierunku wschodnim, w wyniku czego posadzka po zachodniej stronie nawy została zagłębiona w stosunku do otaczającego terenu, a podłoga prezbiterium znacznie podwyższona. Kościół uzyskał formę typową dla średniowiecznej wiejskiej świątyni z okresu przełomu romanizmu i gotyku, składającą się z jednej, prostokątnej nawy o wewnętrznej długości 18 metrów i szerokości 8,3 metrów, oraz węższego i niższego, czworobocznego prezbiterium po stronie wschodniej o wymiarach 5,6 x 7,5 metra.
Prezbiterium początkowo nie było podparte przyporami, albo było wsparte dwoma narożnymi szkarpami wschodnimi, które jednak nie utrzymały pękającej ściany wschodniej. W XIV lub XV wieku przypory te przemurowano lub utworzono nowe, w celu ustabilizowania statyki ściany. Jedną, prostopadle ułożoną w stosunku do osi kościoła przyporę utworzono przy południowo – wschodnim narożniku nawy. Po przeciwnej, północnej stronie znajdowała się albo późnoromańska zakrystia, która wspierała mur prezbiterium i narożnik nawy, albo druga przypora. Konieczność utworzenia masywnych szkarp we wschodniej części nawy wiązać się mogła z uwzględnieniem ewentualnych efektów statycznych sklepionej arkady tęczy, albo wynikała z pierwotnie masywnej bryły wschodniego szczytu nawy, na którym znajdować się mogła wieżyczka na sygnaturkę. Szczyt zachodni i wschodni wsparte były kamiennymi wspornikami z wyżłobioną dolną krawędzią.
Pierwotnie kościół oświetlały stosunkowo wąskie i podłużne, osadzone w półkolistych, obustronnie rozglifionych wnękach okna, z których część zwieńczona została trójliściem, a część łagodnym łukiem. Po jednym takim oknie umieszczono w prezbiterium od wschodu i południa. Nawę oświetlały dwa półkoliste okna południowe i dwa północne. Ponadto po stronie północnej, blisko północno – zachodniego narożnika, w murze przebito mały otwór okrągły, zapewne doświetlający emporę. Okna od strony południowej przesunięte zostały w kierunku wschodnim w stosunku do okien północnych, co najprawdopodobniej spowodowane było umieszczeniem portalu wejściowego w zachodniej części ściany południowej nawy.
Nawa pierwotnie przykryta była drewnianym stropem, prezbiterium natomiast zostało podsklepione. Wewnątrz nawy po stronie zachodniej u schyłku średniowiecza umieszczono wspomnianą powyżej emporę, podpartą na dwóch czworobocznych filarach. Na początku XVI wieku mury prezbiterium podwyższono, w celu założenia we wnętrzu późnogotyckiego sklepienia. Przy tej okazji przekształcono też podwyższoną arkadę tęczy i szczyt nad nią.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego mury obwodowe nawy i prezbiterium, w tym ostatnim podwyższane w okresie późnego gotyku. W budowli zachowały się pierwotne wąskie i podłużne okna, z których część nadal zwieńczona jest trójliściem. Nie zachował się oryginalny portal wejściowy, a barokowy poprzedzony jest nowożytną kruchtą. Barokowa jest także piętrowa kaplica po stronie północnej prezbiterium, jeszcze późniejszy jest aneks ze schodami przy narożniku południowo – zachodnim. Ponadto przekształcony został szczyt zachodni nawy, gzyms podokapowy kościoła, przebito okulus w ścianie zachodniej i nowe okna w nawie od północy i południa. Wewnątrz w nawie widoczne jest sklepienie nowożytne, a w prezbiterium późnogotyckie. Nad niszą wschodniej ściany prezbiterium zobaczyć można wstawione wtórnie średniowieczne, ceramiczne płyty reliefowe, zdobione wyobrażeniem lwa i gryfa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Adámek J., Sommer J., Středověký kostel sv. Jakuba Většího v Čížové u Písku ve světle průzkumů v letech 1997–2000, „Průzkumy památek VIII”, 1/2001.
Soukup J., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 33. Politický okres písecký, Praha 1910.