Historia
Wieś Chvalšiny pojawiła się na kartach historii za panowania Przemysła Ottokara II, który przekazał ją opactwu cysterskiemu Zlatá Koruna, co potwierdził w 1281 roku margrabia brandenburski. W 1293 roku Chvalšiny były już miasteczkiem z własną parafią w której musiał funkcjonować wczesnogotycki kościół, zbudowany prawdopodobnie około połowy XIII wieku. Został on w 1400 roku na mocy bulli papieża Bonifacego IX także podarowany opactwu Zlatá Koruna.
Późnogotycki kościół św. Marii Magdaleny został zbudowany w latach 1487-1507 na miejscu wcześniejszej świątyni. Do 1489 roku miała zostać zbudowana zakrystia i prezbiterium, to ostatnie podsklepione w 1494 roku. Następnie dobudowano nawę z przedsionkiem i portalem wejściowym wykończonym w 1499 roku przez mistrza Jacoba Křechla. Od początku XVI wieku przy wznoszeniu kościoła udział miała znana rožmberska strzecha budowlana, pracująca pod nadzorem mistrza Hansa Götzingera z austriackiego Haslach. W 1507 roku ukończyła ona wykusz na zachodnim szczycie i więźbę dachową, a w latach 1507-1514 przesklepiła korpus nawowy. Prace wykończeniowe prowadzono do około 1514 roku, kiedy to między innymi malowidła ścienne na łuku tęczowym wykonał mistrz Jacob Pecka, finansowany przez miejscowy cech piekarzy.
W okresie nowożytnym kościół św. Marii Magdaleny poddawano ograniczonym modyfikacjom i remontom. Szczególnie często naprawiano wieżę: w 1773, 1810, 1825 i 1855 roku, przy czym w w 1773 roku została ona podwyższona. W 1760 roku po stronie północnej dobudowano barokową kaplicę Marii Panny, a w 1846 roku kruchtę podwyższono o piętro. Ostatnie naprawy kościoła miały miejsce w latach 1886-1887, 1933 i 1940.
Architektura
Kościół usytuowano pośrodku średniowiecznego miasta lokacyjnego, na placu przez który przebiegała z północnego – zachodu na południowy – wschód droga z Prachatic do Českego Krumlova. W średniowieczu przykościelny plac otoczony był murem, który zamykał obszar cmentarza, natomiast zabudowa mieszczańska ciągnęła się wzdłuż podłużnego rynku, wydłużonego na linii północny – wschód, południowy – zachód. Cmentarny mur nie tylko w sensie symbolicznym oddzielał zabudowę sakralną od mieszkalno – gospodarczej, ale stanowił także zabezpieczenie przed zwierzętami oraz tłokiem placu targowego.
Późnogotycki kościół utworzony został z jednonawowego korpusu o długości 20 metrów i szerokości aż 11,5 metrów oraz węższego, trójbocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium wielkości 13,5 x 8,8 metrów. Nietypowo do południowej nawy na wysokości drugiego przęsła przystawiono masywną, czworoboczną wieżę, a tradycyjnie już do północnej ściany prezbiterium prostokątną, dwuprzęsłową zakrystię. Fasada zachodnia wyróżniła się dwoma narożnymi przyporami i wykuszem podwieszanym na trzech wspornikach. Także pozostałe elewacje kościoła opięte zostały uskokowymi, wysokimi przyporami, za wyjątkiem północnej ściany prezbiterium, którą podpierała zakrystia. Jedną z przypór w południowej części korpusu wykorzystano do budowy jednokondygnacyjnej kruchty, osadzonej między wieżą a szkarpą.
Kościół oświetlały wysokie, ostrołucznie zamknięte okna, w południowej ścianie korpusu trójdzielne, a w północnej zapewne dwudzielne. Do prezbiterium promienie słoneczne dostarczało sześć okien wypełnionych dwudzielnymi maswerkami. Rozdzielone gzymsami kordonowymi elewacje wieży doświetlały głównie małe okna czworoboczne, przy czym gzyms który oddzielił najwyższą kondygnację wieży, pierwotnie być może konstrukcji drewnianej, ozdobiono w narożach rzeźbionymi zwierzętami, bestiami i maszkaronami. Do nawy dostać się można było przez portal w południowym przedsionku – dwuramienny, z tympanonem zdobionym ślepym maswerkiem i obramieniem z cylindrycznymi wałkami na całym obwodzie. W środkowej części powierzchni tympanonu umieszczono relief przedstawiający precla i nazwisko „Jacob Krzechl” na wstędze, symbolizujące cech piekarzy i budowniczego portalu.
Wnętrze korpusu nawowego i prezbiterium przykryto wspaniałymi sklepieniami żebrowymi, sieciowo – gwiaździstymi, stylizowanymi w korpusie na motyw korony cierniowej, gdzie złożone zostały z przecinających się i częściowo segmentowo zakrzywionych żeber nałożonych na kolebkę. Również jeden ze zworników uzyskał wizerunek korony cierniowej, nawiązujący do faktu, że administracja kościoła w Chvalšinie należała do klasztoru cystersów w Zlatéj Korune, pierwotnie zwanego Svatá Koruna. W prezbiterium żebra spięto tylko jednym zwornikiem o kształcie pięciopłatkowej rozety, umieszczonym we wschodnim przęśle, nad ołtarzem głównym. Przypominać miał on o patronacie Rožmberków, posiadających w herbie podobny motyw. Podtrzymywanie sklepienia zapewnić miały mocno profilowane wałkami służki, niektóre poprowadzone do posadzki, a niektóre podwieszone na konsolach. Prezbiterium od nawy oddzielono ostrołuczną, profilowaną arkadą tęczy, osadzoną na pięciobocznym cokole.
Zarówno ściany jak i sklepienie prezbiterium, a przynajmniej częściowo także ściany korpusu nawowego, pokryte były późnogotyckimi barwnymi malowidłami o formie figuralnej i dekoracyjnej (symboliczne draperie). Częścią oryginalnej dekoracji malarskiej były również malowane krzyże konsekracyjne oraz polichromie detali architektonicznych. W przeciwieństwie do urozmaiconej kolorystyki i bogatej ornamentyki wczesnego i wysokiego gotyku, w późnym gotyku przeważały powłoki monochromatyczne lub dwubarwne. Malowidła charakteryzowały się wówczas mniejszą skalą, ale zaawansowanym realizmem, narracyjnym rozwinięciem scen i zamiłowaniem do kompozycji horyzontalnej. Dotyczyło to zwłaszcza sceny Sądu Ostatecznego nad arkadą tęczy, gdzie autor wieloma realistycznymi szczegółami w formacie podłużnym uchwycił kontrast raju i ocalonych z piekłem i potępionymi.
Stan obecny
Kościół posiada do dziś późnogotycką bryłę i układ, należąc do najważniejszych zabytków architektury południowoczeskiej z przełomu XV i XVI wieku. Częściowo przysłonięty jest barokową kaplicą od północy, niewielkim aneksem po zachodniej stronie zakrystii i XX-wiecznym aneksem południowo – zachodnim ze schodami na chór muzyczny. Kolejne zmiany w wyglądzie pierwotnych części kościoła wprowadzone po okresie średniowiecza to: podwyższona wieża i kruchta południowa, umieszczona neogotycka wieżyczka na sygnaturkę nad prezbiterium, zamurowane wschodnie okno prezbiterium, wstawiony do wnętrza chór muzyczny. Maswerki okienne przetrwały, za wyjątkiem jednego okna prezbiterium i północnych okien korpusu. Zachowała się również wysoka późnogotycka więźba dachowa korpusu oraz okazałe sklepienia korpusu, nawy i zakrystii. Z pierwotnego malarstwa ściennego kościoła znany jest wizerunek Dwunastu Apostołów na północnej ścianie prezbiterium. Malowidła znajdują się również na sklepieniu końca prezbiterium i na ścianie arkady tęczy (Sąd Ostateczny z umarłymi powstającymi z grobów, postaciami diabłów i grupą potępionych). Jeden z krzyży konsekracyjnych widoczny jest na północnym murze korpusu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Horníčková K., Janálová Ž., Koubová T., Moserová K., Nevařilová Z., Kostely menších sídel v jižních a jihozápadních Čechách, České Budějovice 2024.
Mareš F., Sedláček J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Krumlovském, Praha 1918.
Pavelec P., Středověká nástěnná malba v jižních Čechách, Olomouc 2013.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.