Historia
Początki kościoła parafialnego w Chřenovicach prawdopodobnie sięgają lat trzydziestych XII wieku. Datowanie to oparte jest na odnalezionej w XVIII wieku w prezbiterium pieczęci biskupa praskiego Jana z napisem Joannes Episcopus Pragensis. Nie wiadomo jednak czy chodziło o Jana I czy Jan II, dlatego czasem za okres powstania świątyni przyjmuje się pierwszą połowę XIII wieku. W źródłach pisanych kościół pojawił się po raz pierwszy dopiero w 1350 roku na wykazie świątyń dekanatu Kouřimskiego i Štěpánovskiego, wydanej przez arcybiskupa Pragi Arnošta z Pardubic.
W trakcie wojen husyckich w kościele działali księża utrakwistyczni, dzięki czemu budowla przetrwała do 1625 roku. Wówczas to właściciel ziemskiego majątku Jan Rudolf Trčka z Lipy nakazał wypędzić wszystkich niekatolickich księży ze swojego majątku. Budynek utracił więc swojego proboszcza, a kościołem parafialnym stał się ponownie w 1857 roku.
W okresie swego długiego istnienia budynek przechodził liczne naprawy. Przeprowadzali je w większości rzemieślnicy z wioski lub okolicznych osad. Na przykład w 1679 roku szklarz ze Zručy osadził nowe okna, w latach 1681-1682 pokryto dach wieży nowym gontem, a w 1864 roku wykonano dzwon i chrzcielnicę. W 1780 roku przystawiona została zakrystia, zaś w 1841 roku kruchta. Poważniejsze naprawy kościoła miały miejsce w 1900 roku, kiedy wymieniono dach kościoła i cały budynek otynkowano na szaro. Kolejne modyfikacje wprowadzono w 1937 roku, gdy dachy gontowe zostały wymienione na dachówki.
Architektura
Kościół zbudowano jako konstrukcję jednonawową z czworoboczną wieżą po stronie zachodniej i trójbocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej, o tej samej szerokości co nawa, posiadającym już cechy wczesnogotyckie. Zostało ono zbudowane około 1300 roku i być może zastąpiło wcześniejszą romańską apsydę. Zachodnia część kościoła przylegała pierwotnie do zamku bądź dworu i była z nim połączona na wysokości pierwszego piętra, poprzez nadwieszaną kładkę lub mostek do portalu w fasadzie wieży.
Wieża otrzymała 18 metrów wysokości, cztery kondygnacje i ściany o długości 4,8 metra każda. Jej dość grube mury w dolnej części uzyskały około 1,2 metra, a górne piętra około 1,1 metra szerokości. Przyziemie wieży dostępne było z nawy i sklepione kolebkowo, podobnie jak pierwsze piętro. Komunikację pionową zapewniały drewniane schody. Trzy najwyższe kondygnacje wieży oświetlały przeźrocza umieszczone stopniowo od najmniejszego do największego: dwudzielne, trójdzielne i czwórdzielne, z prześwitami dzielonymi odpowiednio jednym, dwoma i trzema kolumienkami.
Nawa została wzniesiona na planie prostokąta o wewnętrznej przestrzeni 12,7 x 5,6 metra. Wewnątrz w jej zachodniej części umieszczona została empora, podtrzymywana przez środkowy, czworokątny filar z cokołom, wykonany z granitowego kamienia. Podpierał on dwie półkoliste arkady, zaś trzecia (gurta) rozdzieliła dwa przęsła pod emporą, oba zwieńczone sklepieniem krzyżowym. Wejście na emporę znajdowało się na pierwszym piętrze wieży, dlatego można przypuszczać, iż służyła właścicielom miejscowego dworu. Wejście do nawy dla zwykłych parafian umieszczono w półokrągłym romańskim portalu po stronie północnej. Oświetlenie zapewniały pierwotnie wąskie, podłużne, romańskie okna, po trzy na obu dłuższych ścianach bocznych. Wewnątrz nawa pierwotnie przykryta była płaskim, drewnianym stropem.
Prezbiterium wielkości 5 x 4,6 metra przykryto sklepieniem krzyżowym bez żeber w przęśle kwadratowym. W południowej ścianie tego ostatniego umieszczono potrójne sedilia, a w północnej wnękę sanktuarium, zamykaną kratą, zwieńczoną trójkątnym szczytem z krzyżem. Oświetlenie prezbiterium zapewniało od południa duże gotyckie, dwudzielne okno wypełnione maswerkiem z sercem i trójliśćmi oraz mniejsze okno południowo – wschodnie. Dodatkowo po stronie wschodniej znajdowało się małe okno romańskie.
Stan obecny
Kościół św. Wacława jest dziś dobrze zachowaną budowlą łączącą styl romański z wczesnogotyckim. Przetrwały wszystkie jej mury obwodowe, jedynie zakrystia i kruchta po stronie północnej są dodatkami nowożytnymi. Przekształcono także część okien w nawie, a jedno, wschodnie w części prezbiterialnej zamurowano. Wystrój wnętrza oraz wyposażenie uległo barokizacji i późniejszym zmianom, ale mimo tego zachowało się sklepienie w prezbiterium, sakramentarium, sedilia oraz empora w nawie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 2, Praha 2015.
Soukup J., Valchár J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Ledečském. Edice nedokončeného rukopisu. Soupis 54 (Ledeč), Praha 2010.