Historia
Tereny u brzegów rzeki Olzy zamieszkiwane były w dwóch etapach: wpierw przez ludność kultury pól popielnicowych w późnej epoce brązu i epoce żelaza, około X-VIII wieku p.n.e., a następnie od około połowy VIII wieku n.e. przez Słowian. Odbudowany przez tych ostatnich gród, zwany umownie Starym Cieszynem, prawdopodobnie należał wówczas do plemienia Gołęszyców, którzy kontrolowali ważny strategicznie rejon Bramy Morawskiej. Według zapiski z około 845 roku, wykonanej przez anonimowego mnicha zwanego Geografem Bawarskim, posiadać mieli oni pięć „civitates”, choć żadne z nich nie zostało podane z nazwy.
Pod koniec IX stulecia gród został zniszczony. Jako, że w tym samym czasie spaleniu uległ również ośrodek grodowy w nieodległej Lubomii, prawdopodobne jest, że powodem zniszczeń nie były nieszczęśliwe wypadki, lecz stało się to w rezultacie celowego podpalenia w trakcie działań militarnych. Przypuszczalnie do zdobycia grodu doszło w wyniku najazdu wojsk księcia wielkomorawskiego Świętopełka, bądź na skutek wojen pomiędzy Morawianami a plemieniem Wiślan. Pomimo tych wydarzeń gród zapewne nie został trwale zajęty przez Państwo Wielkomorawskie, które większą wagę zwracało na ekspansję polityczną w dolinie Dunaju, niż na związanie ze sobą północnych peryferii.
Spustoszenie Starego Cieszyna nie doprowadziło do większych ruchów migracyjnych ani do porzucenia grodu. Pełnił on nadal funkcję ośrodka administracyjnego i gospodarczego dla rozległych obszarów pomiędzy Morawami a państwem Wiślan, choć zaczął stopniowo tracić na znaczeniu względem lepiej usytuowanego grodu na Górze Zamkowej, który początkowo pełnił jedynie funkcję jego zaplecza. Kres Starego Cieszyna nastąpił w drugiej połowie X wieku, kiedy to przeniesiono jego funkcje na nową osadę, a całkowicie opustoszał na przełomie XI i XII wieku.
Architektura
Gród ulokowano na niewielkim wzgórzu o stromych zboczach, nad lewym brzegiem rzeki rzeki Olzy, płynącej na tym odcinku południkowo i silnie meandrującej. Od zachodu gród chroniony był żlebem z płynącym w nim małym strumieniem, od wschodu zaś zboczami o około 20 metrach wysokości, opadającymi pierwotnie ku Olzie. Na północy wzniesienie zwężało się aż do utworzenia cypla, natomiast na południu zabezpieczeniem były podmokłe i bagniste rozlewiska rzeki i jej dopływów.
Gród był założeniem trójczłonowym, składającym się z najstarszej części północnej na planie wydłużonego owalu i położonych na południe dwóch podgrodzi, z których każde miało osobne obwarowania. Wszystkie człony grodu były rozdzielone stosunkowo płytkimi przekopami. Z nich środkowe podgrodzie było najszersze, natomiast południowe przypominało główną część grodu. Całość posiadała w planie kształt wydłużonego migdała o powierzchni 1,7 ha, maksymalnej długości około 400 metrów i szerokości około 110 metrów.
Najstarsze obwarowania z epoki halsztackiej składały się z prostego wału ziemnego o szerokości u podstawy około 8,5 metra. Słowianie podwyższyli ten wał i zwieńczyli palisadą. Najbardziej zaawansowane obwarowania wzniesiono w konstrukcji skrzyniowej (izbicowej), z ustawionych rzędem drewnianych skrzyń tworzonych w konstrukcji zrębowej i wypełnianych piaskiem, gliną, ziemią lub kamieniami. Na wale umieszczony był chodnik dla obrońców, prawdopodobnie osłonięty przedpiersiem w postaci palisady bądź częstokołu. Brama, jako najsłabszy element obwarowań, prawdopodobnie posiadała dodatkowe wzmocnienia w postaci umieszczonej nad nią wieży i mostu przerzuconego przez fosę. Znajdowała się w południowej części głównego członu, skąd prowadziła na teren środkowego podgrodzia.
Znajdujące się wewnątrz grodu domostwa wznoszono w konstrukcji zrębowej (ułożone poziomo belki łączone w narożach) lub słupowej (belki ułożone pionowo), z ewentualnymi prześwitami zatykanymi gliną lub mchem. Budowane były one na planie prostokąta i mogły być lekko zagłębione w ziemię. Niewielkie wnętrza były jednoprzestrzenne, bez podziałów wewnętrznych. Ogrzewanie domów zapewniały paleniska.
Stan obecny
Obecnie na terenie grodziska funkcjonuje skansen archeologiczny, na którego obszarze odtworzono część przedniego wału skrzyniowego wraz z wejściową wieżą bramną i mostem. Po przeprowadzeniu gruntownych prac archeologicznych, wzniesiono budynek inspirowany odkryciami z grodziska w niedalekiej Lubomi. Po 2005 roku przystąpiono do realizacji największej części prac budowlanych, podczas których powstał obwód drewniano – ziemnych obwarowań, a w centrum rekonstrukcje kolejnych sześciu budynków, przedstawiających różne techniki budowania w okresie wczesnego średniowiecza oraz kilka mniejszych replik obiektów produkcyjnych, między innymi pieca do produkcji żelaza, czy warsztatu ceramicznego. W skansenie obejrzeć można również ekspozycje, skupiające się przede wszystkim na dziejach grodu, przyrody w jego okolicach oraz poznać wyniki miejscowych badań archeologicznych. Teren wokół grodziska uległ częściowej zmianie, bowiem rzeka Olza w XVIII wieku zmieniła bieg i jest obecnie oddalona o około 700 metrów. U podnóża stoków grodu płynie natomiast dziś niewielki strumień.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Čižmář M., Encyklopedie hradišť na Moravě a ve Slezsku, Praha 2004.
Nývltová-Fišáková M., The Local Elite at Chotěbuz-Podobora, „Vienna Institute of Archaeological Science”, 3/2010.
Panic I., Uwagi na temat okoliczności powstania najstarszych grodów Śląska Cieszyńskiego w czasach plemiennych, „Pamiętnik Cieszyński”, tom 22, 2017.
Procházka R., Vývoj opevňovací techniky na Moravě a v českém Slezsku v raném středověku, Brno 2009.
Šalkovský P., Hrady západných Slovanov, Nitra 2015.
Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych, red. I.Panic, Cieszyn 2012.