Historia
Dokładna data budowy późnoromańskiego kościoła parafialnego św. Mikołaja i Elżbiety nie jest znana, lecz zakłada się, iż miało to miejsce w latach 20-tych XIII wieku, gdyż pierwsza pisemna wzmianka o nim pochodzi z 1239 roku. Podczas wielkiego pożaru miasta z 1270 roku, świątynia została zniszczona. Wkrótce rozpoczęto odbudowę, w trakcie której powstało gotyckie już prezbiterium, ukończone w pierwszych latach XIV wieku i powiększone o zakrystię (kaplicę) w połowie tamtego stulecia.
W drugiej połowie XV wieku dzięki wsparciu bogatego mieszczanina Sigmunda Wanna i innych członków lokalnego patrycjatu, przeprowadzono gruntowną przebudowę korpusu nawowego. Prace prowadzono w latach 1456-1470 pod nadzorem mistrza budowlanego Jörga. Na zakończenie w okresie 1472-1476 kościół został na nowo zasklepiony przez Bauera z Eichstätt, otrzymał nowe wyposażenie, a wieże zyskały wysokie gotyckie hełmy.
W 1742 w kościół uderzyła błyskawica, w wyniku czego dwie wieże spłonęły. Ich hełmy uległy zniszczeniu, roztopiły się dzwony, a wnętrza zostały zniszczone. Ze względu na francuską okupację nie można było dokonać napraw i zniszczenia zostały jedynie tymczasowo zabezpieczone. Dwa lata po zakończeniu wojny, w 1747 roku, wykonano nowe dzwony. W tym samym roku przybył do Chebu architekt i budowniczy Balthasar Neumann, którego miasto poprosiło o rekonstrukcję wież. Naprawa została zakończona w 1758 roku, choć jeszcze w 1790 roku wymieniono wewnątrz kościoła wyposażenie.
W 1809 roku Cheb nawidził kolejny pożar, który i tym razem uszkodził kościół św. Mikołaja. Oba hełmy na wieżach i wnętrza uległy zniszczeniu. W 1812 zbudowano hełm dla południowej wieży, druga otrzymała neogotyckie zwieńczenie dopiero w 1869 roku. Po raz ostatni pechowe hełmy wież zniszczone zostały w trakcie nalotów bombowych II wojny światowej. Odbudowę przeprowadzono dopiero w 2008 roku.
Architektura
Pierwotny romański kościół był trójnawową bazyliką z czworobocznym prezbiterium i parą wież po wschodniej stronie. Po zachodniej stronie umieszczono główny portal wejściowy, odnaleziono tam także fundamenty dwóch kolejnych, nigdy nie wzniesionych wież, co świadczyłoby o związku chebskiej świątyni z katedrą w Bambergu, której rozbudowę ukończono w tym samym czasie co budowę kościoła św. Mikołaja i Elżbiety.
Pod koniec XIII i na początku XIV wieku wzniesiono gotyckie, trójbocznie zamknięte na wschodzie prezbiterium o szerokości nawy głównej oraz nieco później kaplicę po jego północnej stronie. Prezbiterium uformowano z trzech prostokątnych przęseł przykrytych sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz z wielobocznej apsydy zwieńczonej sklepieniem sześciodzielnym. Kaplica północna stała się mniejszym odpowiednikiem prezbiterium z jednym przęsłem prostokątnym i wielobocznym zamknięciem wschodnim. Obie części od zewnątrz wzmocniono przyporami, w prezbiterium wysokimi, uskokowymi, zwieńczonymi dwuspadowymi daszkami i sterczynami. Pomiędzy nimi przepruto wysokie okna z ławami parapetowymi opartymi na gzymsie, wypełnione dwudzielnymi maswerkami z trójliśćmi, ponad którymi utworzono pięciolistne rozetki. Wyjątkowo w oknie osiowym (wschodnim) rozeta otrzymała nietypową formę dziewięcioliścia (choć wstawiona została wtórnie). Wewnątrz prezbiterium żebra sklepienia przedłużono do bezkonsolowych służek opuszczonych aż do podokiennego gzymsu, nadając przestrzeni linearnego ale i eleganckiego charakteru. U góry żebra spięto zwornikami, zaś w ścianie południowej utworzono potrójne sedilia.
Prace z drugiej połowy XV wieku doprowadziły do przekształcenia korpusu nawowego z bazyliki na budowlę o układzie halowym. Nawy boczne rozebrano i wzniesiono szersze o wysokości równej z nawą główną. Ostatecznie korpus osiągnął 50 metrów długości i 30 metrów szerokości. Jako że przypory wciągnięto do środka, elewacje zewnętrzne pozostały gładkie, przeprute jedynie wielkimi, ostrołukowymi oknami i dwoma cylindrycznymi wieżyczkami komunikacyjnymi. Wewnątrz całość zwieńczono sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, opartymi na ośmiu filarach, przy czym dwa zachodnie były pozostawionymi krzyżowymi w przekroju filarami romańskimi, a pozostałe cylindrycznymi, gotyckimi.
Stan obecny
Kościół jest dziś jedną z najbardziej monumentalnych budowli sakralnych zachodnich Czech, z większością murów wzniesionych w okresie średniowiecza (romańskie wieże i zachodnia ściana nawy głównej, wczesnogotyckie prezbiterium i kaplica, późnogotycki korpus nawowy). Prace z czasów nowożytnych doprowadziły do powiększenia budowli o trzy kruchty, po jednej od południa, zachodu i północy, dobudowania aneksu po północnej stronie wczesnogotyckiej kaplicy, a przede wszystkim podwyższenia romańskich wież, na których zainstalowano neogotyckie iglice. Z oryginalnych detali architektonicznych najważniejsze to romański portal zachodni i północny, południowy portal gotycki, odnowione maswerki w oknach prezbiterium, lizeny i fryz romańskich partii obu wież, konsole o kształtach masek, sklepienia prezbiterium i korpusu, czy też naścienne malowidła w korpusie z 1476 roku (odnowione w XIX wieku).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.
Strona internetowa encyklopedie.cheb.cz, Kostel sv. Mikuláše.
Strona internetowa wikipedia.org, Chrám svatého Mikuláše a Alžběty (Cheb).