Historia
Pierwszy kościół parafialny w południowej części miasta Český Krumlov zbudowany został w 1309 roku przez Petra I z Rožmberka, najwyższego komornika Królestwa Czeskiego. Już w 1340 roku został przekształcony pod kierunkiem mistrza Linharta z Aldenberku, jednak główna przebudowa zaczęła się pod rządami burgrabiego praskiego, Jindřicha III Rožmberka, na początku XV wieku. Stary kościół nie był już wówczas w stanie pomieścić wystarczającej liczby wiernych w stale rozrastającym się mieście, dlatego podjęto decyzję o wzniesieniu nowej budowli.
Prace budowlane nad późnogotycką bryłą kościoła trwały w latach 1407-1438 i częściowo oparły się na fundamentach i ścianach nawy wcześniejszej budowli. Umowę podpisano z mistrzem Janem Staňkem, zgodnie z którą kościół św Wita miał zostać zasklepiony na wzór kościoła św. Jerzego w Milevsku. Dzieło rozpoczęto od prezbiterium. W 1425 roku musiało ono być już ukończone, gdyż po raz pierwszy wspomniano wówczas o zakrystii. W kolejnych latach pracowano nad korpusem nawowym i wieżą, aż w 1439 roku uroczystej konsekracji dokonał biskup pasawski Leonard von Laiming, prawdopodobnie przed ostatecznym zakończeniem przebudowy. Przed rokiem 1500 dostawiona została jeszcze kruchta oraz zbudowano nieco później mauzoleum Rožmberków.
W późnogotyckiej formie kościół dotrwał do XVIII wieku. W latach 1725-1726, kiedy Český Krumlov stał się siedzibą Schwarzenbergów, powstała nowa kaplica św. Jana Nepomucena, patrona rodu dziedziców miasta. Kolejnym znaczącym etapem była drastyczna neogotycka przebudowa w XIX wieku, kiedy to usunięto barokowe elementy i niestety także wiele elementów wcześniejszych. W latach 1893-1894 przebudowano barokowe zwieńczenie wieży, zastępując je widoczną do dzisiaj formą neogotycką. Kościół został odrestaurowany w latach 1899-1900, a gruntowna naprawa wnętrza i wyposażenia została przeprowadzona w 1936 roku.
Architektura
Kościół z XV wieku został wzniesiony w formie trójnawowej hali z wydłużonym prezbiterium po stronie wschodniej o trójbocznym zamknięciu. Szerokość chóru odpowiadała szerokości nawy głównej, całkowita długość kościoła ze wschodu na zachód wyniosła 44 metry, a jego szerokość i wysokość 20 metrów. Od strony północnej do nawy dostawiona została kruchta, do prezbiterium dwkondygnacyjna zakrystia, a przy zachodniej fasadzie smukła wieża.
Z zewnątrz całą budowlę wzmocniono wysokimi, nieuskokowymi, poprzedzielanymi gzymsami przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. Pomiędzy nimi przebito podłużne okna ostrołukowe, w prezbiterium węższe, wypełnione maswerkami o formie trójdzielnej za wyjątkiem czwórdzielnego okna na osi, w korpusie zaś, gdzie można było umieścić okna szersze, przeważnie czwórdzielnymi. Maswerki wypełniono wzorami trój i czwórlistnymi, w prezbiterium o bardziej zaostrzonych liściach.
Główne wejście do kościoła, zapewne z powodu jego usytuowania przy wysokich, nadrzecznych skarpach i murze obronnym od południa, umieszczono w drugim przęśle od zachodu w nawie północnej. Utworzono tam pomiędzy przyporami kruchtę z arkadą ozdobioną gotyckim kwiatonem i żabkami oraz flankowaną przyściennymi sterczynami. Powyżej arkady kruchty podwieszono jeszcze znaki herbowe panów Krumlova, Rožmberków. Kruchtę przykryto sklepieniem żebrowym o siatkowym wzorze, z talerzowymi zwornikami na przecięciach i stożkowatymi wspornikami.
Wewnątrz korpusu nawowego sklepienia umieszczono na czterech parach filarów z których połowa otrzymała plan ośmiokątny, a cztery kolejne przekrój gotyckiego czteroliścia. Wszystkie filary zakończono krótkimi odcinkami o ośmiobocznych przekrojach, na których osadzono ostrołuczne arkady międzynawowe i żebra sklepień. W nawach bocznych zastosowano sklepienia krzyżowo – żebrowe, wyróżnione odmiennym materiałem budowlanym w postaci czerwonej cegły, spływające na kamienne już, nisko zawieszone służki.
W nawie głównej i dolnej kondygnacji zakrystii założono sklepienia sieciowe, przypominające sklepienia parlelowske z katedry i zamku praskiego oraz w prezbiterium sklepienie kościoła św. Jerzego w Milevsku. Żebra w prezbiterium opuszczono na smukłe, obłe służki zakończone konsolami na wysokości okiennych poszurów. Nie spięto ich zwornikami, jedynie w zachodnim przęśle umieszczono okrągły otwór. Bardziej złożona sytuacja utworzona została przy arkadzie tęczy rozdzielającej prezbiterium od nawy. Narożne służki zostały tam przerwane w celu wstawienia wsporników i baldachimów na rzeźbione figury, wyżej zaś wklęsły fragment sfazowanego po bokach narożnika poprowadzono aż do wysoko zawieszonych konsol podtrzymujących żebra sklepienne nawy i arkady tęczy. Wnętrze kościoła pierwotnie ozdabiały ścienne polichromie.
Stan obecny
Kościół św. Wita stanowi dziś jeden z najokazalszych przykładów dojrzałego gotyku na ziemiach czeskich. Przekształcenia nowożytne, przede wszystkim barokowe, zostały w większości regotyzowane i oprócz przystawionych dwóch kaplic z XVIII wieku nie ingerują obecnie w substancję kościoła (barokowa pozostaje także duża część wyposażenia świątyni). W trakcie prac z XIX wieku wymieniono hełm wieży, a w 1900 roku odnowiono portal północny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.