Historia
W początkach istnienia królewskiego miasta České Budějovice teren późniejszego Domu Solnego prawdopodobnie związany był z działalnością i budową pobliskiego klasztoru dominikanów. Działka, której własność została potwierdzona dominikanom w 1265 roku, składała się nie tylko z terenu konwentu z kościołem klasztornym, ale z dużo szerszego placu, na którym znajdował się cmentarz oraz zaplecze gospodarcze konwentu. W późniejszych wiekach średniowiecza peryferyjne części tego obszaru, na skutek osłabienia wpływów wspólnoty monastycznej, uległy stopniowej sekularyzacji.
W wyniku upadku gospodarczego i kadrowego klasztoru dominikanów na początku XVI wieku, władze miejskie wzmocniły swój wpływ na administrację majątkiem klasztornym. Ponieważ rozwój miasta wymagał założenia nowego spichlerza zbożowego, rada miejska postanowiła wznieść go w zachodniej części cmentarza dominikańskiego, tuż przy murach miejskich. Budowę rozpoczęto w 1530 roku, a murowanie ukończono w kolejnym roku. We wrześniu 1531 ściany budynku zostały pobielone wapnem przez miejscowych malarzy: mistrza Samsona i mistrza Hansa. Ponieważ byli oni artystami, nie można wykluczyć, że umowa obejmowała również dekorację fasady magazynu. Prace ciesielskie pod kierunkiem mistrza Michała i dekarskie prowadzono jeszcze w 1532 roku, kiedy to także dostarczał części metalowe ślusarz Vavřinec. Całą budową spichlerza kierował prawdopodobnie miejski mistrz budowniczy Jakub.
Funkcją budynku było skoncentrowanie miejskich zapasów zboża, grochu i mąki wewnątrz murów miejskich i jednocześnie w budynku zabezpieczonym przed pożarem. Zaopatrzenie przechowywano w środku w dużych skrzyniach i beczkach, a nadzór nad nimi pełniło dwóch wybranych członków rady miejskiej. Zboże ze spichlerza gmina wykorzystywała do zasiewu własnych pól, ale też w dużej mierze użyczała go mieszczanom oraz podmiotom miejskim i zagranicznym. W XVII wieku część budynku zaczęła również pełnić funkcję magazynu uzbrojenia miejskiego. Świadczyła o tym wzmianka z 1609 roku, kiedy miało miejsce na przyklasztornym cmentarzu czyszczenie 23 dział, zapewne wyciągniętych z arsenału.
Konwent dominikański posiadał świadomość, że założenie spichlerza na terenie cmentarza było nielegalne. W ramach żądań restytucyjnych wysuwanych po odrodzeniu klasztoru w 1628 roku, zakonnicy chcieli jego przekazania klasztorowi, a jednocześnie ograniczenia przejścia przez cmentarz, bez czego jednak działanie zbrojowni, a zwłaszcza spichlerza nie byłoby możliwe. Spór tlił się z różnym natężeniem przez cały XVII wiek, aż zbrojownia stopniowo zaczęła tracić na znaczeniu, częściowo z powodu starzenia się i fizycznej degradacji składowanej broni, a częściowo z powodu pogłębiającej się profesjonalizacji wojska, które budowało własne zaplecze logistyczne. W 1773 i 1781 roku nakazano sprzedaż starej broni w celu zmniejszenia miejskich długów.
W 1804 roku budowlą zainteresowała się administracja solna, która rok później kupiła jego większą, południową część. Odtąd w spichrzu zaczęto przechowywać sól, od której magazyn zawdzięczał swą nazwę. Można jej było pomieścić 616 ton, czyli 11 tysięcy cetnarów. W 1832 roku budynek został sprzedany spółce kolejowej, służąc do czasu zniesienia pańszczyzny ponownie jako spichlerz. Od 1851 roku jego właścicielami były osoby prywatne, które składowały w nim różnorodne materiały. Temu celowi Dom Solny służył do drugiej połowy XX wieku.
Architektura
Budynek wzniesiony został w północno – zachodniej części miasta, gdzie połączono go z głównym miejskim murem obronnym. Znajdował się w okolicy cmentarza i klasztoru dominikanów, także przystawionego do obwarowań po południowej stronie magazynu. Za fortyfikacjami znajdowało się niezbyt szerokie nabrzeże przed korytem rzeki Wełtawy, skomunikowane z położonym przed fasadą budynku placem miejskim za pomocą usytuowanej po północnej stronie bramy Rybářskiej.
Budynek wzniesiony został w stylistyce późnogotyckiej, na planie wydłużonego prostokąta z aneksem od strony północnej (tzw. Mały Dom Solny) i podziałem na pięć pięter. Jego tylna, zachodnia część przylegała do miejskich murów obronnych, nad którymi górował zachodni szczyt, a od strony fasady wschodniej otwierał się portalem na plac miejski. Elewacja ta ozdobiona została schodkowym szczytem z przeprutymi kluczowymi otworami strzeleckimi, umieszczonymi w ścianie naśladującej blankowanie, które poprowadzono także nad aneksem. Fasadę ozdobiono także trzema różnymi maskami wyrzeźbionymi z terakoty, a czwartą umieszczono na zachodniej elewacji budynku, pod szczytem. Według tradycji przedstawiać one miały głowy złodziei, którzy chcieli obrabować sąsiedni kościół.
Na poziomie każdej kondygnacji fasady utworzono otwory, przez które były wyciągane towary. Do ich załadunku służyły duże okna przy których umieszczano dźwigi, natomiast mniejsze otwory doświetlały i wentylowały wnętrze. Podział spichlerza na piętra zapewniały płaskie, drewniane stropy, podtrzymywane przez masywne słupy, jedynie najwyższe piętro otwarte było na więźbę dachową. Aneks północy zwieńczono natomiast sklepieniem krzyżowym bez żeber.
Stan obecny
Obecnie budynek Małego Domu Solnego jest siedzibą południowoczeskiego Muzeum Motocykli, posiadającego w zbiorach około 90 zabytkowych motocykli, rowerów i innych atrakcji lotniczych i samochodowych. We wnętrzu głównego budynku Domu Solnego mieści się restauracja, połączona pod ziemią z pobliskim browarem, otwarta po przeprowadzonych w 2017 roku badaniach archeologicznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kocina J., Kovář D., Thomová Z., Záchranný archeologický výzkum budovy Solnice na dnešním Piaristickém náměstí v Českých Budějovicích [w:] Archeologické výzkumy v jižních Čechách 32, České Budějovice 2019.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.