Historia
Pierwsze informacje o Budyně nad Ohří pojawiają się w drugiej połowie XII wieku. W 1173 roku dochody z osady miał zarezerwować dla siebie pod koniec życia król Władysław II, natomiast w 1218 roku w Budyně potwierdzono przywilej kapituły litoměřickiej przez Przemysła Ottokara I. Prawdopodobnie monarcha zamieszkiwał wówczas w miejscowym królewskim dworze, wzniesionym na błotnistym terenie na prawym brzegu rzeki Ohrzy. Nie wiadomo kiedy dokładnie ta pierwsza drewniana budowla została rozbudowana w murowany zamek. Zapewne stało się to w drugiej połowie XIII wieku, gdyż po raz pierwszy wymieniony on został w 1315 roku w kronice zbrasławskiej. W 1336 roku król Jan Luksemburski podarował ,,castrum cum oppido Budynye“ oraz parę okolicznych wsi Zbyňkowi Zajíci z Hazmburka w zamian za zamek Žebrák. Późniejsze losy zamku w XIV wieku nie są znane.
W 1463 roku jako dziedzic Budyně pojawił się na kartach historii potomek Zbyňka, Jan. Miał on dokonać przebudowy zamku, w wyniku której stał się on pod koniec średniowiecza jedną z najznaczniejszych szlacheckich rezydencji. Jan był gorliwym katolikiem, w związku z czym w 1469 roku brał udział w wyborach Macieja Korwina na króla Czech, przez co ściągnął na siebie gniew Jerzego z Podiebradów. Obległ on zamki Jana w Hrubá Skála, Trosky, Osek i Budyně, z którego uratował się w ostatniej chwili ucieczką do Żytawy. Dalszych kar uniknął z powodu śmierć Jerzego w 1471 roku, jednak z powodu wojny popadł w długi i musiał sprzedać dużą część majątku.
W 1551 roku wybuch prochu zniszczył jedną z wież zamkowych i uszkodził pozostałą część zabudowań. Przechowywanie znacznych ilości prochu świadczy, iż zamek miał wówczas jeszcze znaczenie militarne. W 1585 roku został przebudowany w stylu renesansowym z inicjatywy kolejnego członka rodu, Jana Zbyňka. Zmarł on w 1616 roku, a jego rodzina wymarła po mieczu w 1663 roku. W 1691 roku architekt Antonio della Porta wzniósł dla kolejnych właścicieli nowe dachy i szczyty murów w stylistyce barokowej. Po pożarze z 1759 roku spowodowanym przez armię austriacką, zamek prawdopodobnie przez wiele lat znajdował się w ruinie. Dopiero w 1821 roku budowniczy Josef Krušina opracował plan odbudowy, zgodnie z którym całe drugie piętro wszystkich skrzydeł miało być usunięte. Na szczęście projekt nie doszedł do skutku i zamek częściowo odbudowano z przeznaczeniem na biura i mieszkania, jednak dwa z czterech skrzydeł zostały wówczas rozebrane.
Architektura
Zamek został wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku, który tworzyły cztery skrzydła budynków, wydzielające wewnętrzny dziedziniec. Było to założenie podobne do warowni w Písku i Kadaňiu, zbliżone do XIII-wiecznych zamków kasztelowych. W każdym z narożników umieszczono wieżę, ponadto po stronie wschodniej znajdowała się jeszcze wieża bramna, pochodząca najprawdopodobniej z XV wieku. Przez nią prowadziła główna droga wjazdowa na zamek od strony miasta. Wieża w północno – wschodnim narożniku została wzniesiona na planie kwadratu i prawdopodobnie znajdowała się w niej kaplica.
Skrzydło zachodnie było, zapewne jako jedyne, podpiwniczone. Komory w przyziemiach dostępne były początkowo tylko przez pojedyncze wejścia od strony dziedzińca w każdym skrzydle i nie miały okien. Znajdowały się w nich jedynie pomieszczenia gospodarcze. Na pierwsze piętro prowadziła klatka schodowa w północno-zachodnim rogu dziedzińca oraz spiralne schody wbudowane w północny wykusz. Północne i wschodnie, a niewątpliwie i pozostałe skrzydła obiegał od strony dziedzińca drewniany ganek.
Całość założenia obiegał zewnętrzny mur obronny i nawodniona fosa, które łączyły się z obwarowaniami miejskimi. Mur ten został po koniec XV stulecia wzmocniony trzema masywnymi bastejami, po jednej od strony północnej, zachodniej i południowej, pozbawiona bastei była jedynie strona wschodnia wychodząca na miasto. Znajdująca się tam brama dostępna była przez most ponad przekopem. Za nim znajdowało się wąskie podzamcze, oddzielone kolejnym rowem. Nieco mniejsza basteja zachodnia broniła drugiego wjazdu na zamek. Był to rodzaj barbakanu poprzedzonego mostem zwodzonym ponad rowem, z dwoma otworami bramnymi: mniejszym dla pieszych i większym dla wozów i koni. Co ciekawe nawet w XV/XVI wieku zewnętrzne obwarowania nie posiadały zwieńczenia w postaci ganku krytego daszkiem, a jedynie zwykły krenelaż.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się tylko dwa z pierwotnych czterech skrzydeł zamku: północne i zachodnie wraz z kwadratową wieżą w narożniku północno – wschodnim. Widoczny jest również zewnętrzny pierścień obwarowań z południową basteją i fundamentami zachodniego barbakanu. W późnogotycko – renesansowych wnętrzach zamku obecnie funkcjonuje muzeum w którym zwiedzający mogą zobaczyć między innymi ekspozycje militariów, trofea myśliwskie dawnych właścicieli zamku, znaleziska z wykopalisk archeologicznych oraz pomieszczenia stylizowane na warsztat alchemiczny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.