Historia
Zamek Brumov zaczęto budować w pierwszej połowie XIII wieku, za panowania Przemysła Ottokara I, być może na miejscu wcześniejszych obwarowań drewnianych. Pełnił on wówczas ważną rolę strategiczną, ponieważ był jednym z najstarszych zamków na ówczesnej granicy morawsko-węgierskiej. Jego fundatorem mógł być margrabia morawski Władysław III Henryk.
Pierwsza pisemna wzmianka dotycząca Brumova z 1224 roku wymieniła burgrabiego Svěslava. W latach 1256 – 1273 zamek dzierżył Smil z Obřan, a w latach 1294 – 1303 burgrabią był Oldřich z Hradca. Po wymarciu dynastii Przemyślidów i wstąpieniu na tron czeski Jana Luksemburskiego, wschodnie Morawy znalazły się w orbicie wpływów potężnego węgierskiego magnata Máté Csáka (Matúša Čáka), który zajął część z okolicznych zamków. Wydaje się, że również Brumov został na początku XIV wieku uszkodzony. Dopiero klęska Matúša z Janem Luksemburskim w bitwie pod Holíčami, przyniosła regionowi ustabilizowanie sytuacji.
Na początku XV wieku w Brumovie osiedlił się Boček młodszy z Kunštátu, sprzyjający powstającemu wówczas ruchowi husyckiemu. Zamek był w tym okresie dwukrotnie oblegany: w 1421 roku przez cesarza Zygmunta i trzy lata później przez biskupa Jana XII Żelaznego. O ile w tym drugim przypadku Boček zdołał obronić swą siedzibę, to sytuacja z 1421 roku jest niepewna, gdyż nie wiadomo czy dokument wystawiony wówczas w Brumovie przez Zygmunta podpisano na zamku, czy w jego okolicy. W 1424 roku zamek zapewne pozostał niezdobyty, choć już w 1426 roku znajdował się w rękach Luksemburczyka, który przekazał go swej drugiej żonie, królowej Barbarze Cylejskiej.
W drugiej połowie XV stulecia zamek został oddany w zastaw panom z Cimburka i brał udział podczas wojen czesko-węgierskich. Bernard z Cimburka uczynił go punktem zbornym swoich wypraw zbrojnych na Węgry. Zamek był wówczas dobrze umocniony i uzbrojony, lecz i tak w 1468 roku został zajęty przez wojska węgierskiego króla Macieja Korwina i przekazany w ręce szlachty węgierskiej. Od 1520 roku właścicielem Brumova był Jan Meziříčský z Lomnicy, który naprawił obwarowania i dokonał renesansowej rozbudowy zamku, znacząco powiększając przedzamcze. W 1621 roku lokalni mieszkańcy zbuntowali się przeciwko uciskowi i wraz z wojskami węgierskimi Bethlena Gábora zdobyli i splądrowali zamek. Rok później Brumov przejął ród Forgáčów, a następnie inne węgierskie rodziny, które przez kolejne stulecia dość często się zmieniały. W 1760 roku doszło na zamku do niszczącego pożaru. Został on później odbudowany, lecz kolejny pożar z 1820 roku ostatecznie doprowadził warownię do ruiny.
Architektura
Zamek usytuowano na cyplowato wysuniętym z masywu wysokim wzgórzu, które zapewniało naturalną ochronę z trzech stron. Po wschodniej stronie wysokie stoki opadały ku dolinie rzeki Brumovki, natomiast na południu i zachodzie ku mniejszej dolinie, którą do rzeki spływał strumień. Jedyne dogodne dojście wiodło od północy, przez przełęcz łączącą zamkowe wzgórze z sąsiednim, dużo wyższym szczytem Białych Karpat, i dalej wschodnimi stokami przełęczy ku przeprawie przez rzekę i podzamkowej osadzie.
Obwód murów obronnych musiał być nieregularny i dostosowany do formy terenu. Poprowadzony krawędziami stoków wzniesienia, zakreślał w planie kształt nieco zbliżony do owalu o wielkości około 50 x 40 metrów. Najstarszą wewnętrzną zabudowę stanowił budynek mieszkalny dostawiony do wschodniej lub południowej kurtyny muru, obok którego musiała się znajdować niewielka kaplica zamkowa. Wjazd umieszczono od jedynej dostępnej, północnej strony i zabezpieczono flankując go kwadratową wieżą o długości boków wynoszącej 12 metrów. Wieżę usytuowano narożnikiem w kierunku północnym, czyli w stronę spodziewanego zagrożenia, ale nie wiadomo czy była połączona z murem obronnym, czy jako konstrukcja wolnostojąca schowana za nim (prawdopodobnie przed czoło zamku w niewielkim stopniu wysunięty był narożnik wieży). Co ciekawe i niezbyt typowe, zapewne pełniła ona także funkcje mieszkalne, gdyż jej wnętrze ogrzewał piec. Dodatkową ochronę bramy zapewniała przekopana w poprzek sucha fosa, ponad którą przerzucono most.
Być może w południowej części dziedzińca znajdowała się boczna futra, bowiem w południowo – wschodnim narożniku obwodu obronnego czworoboczna masa muru wskazywałaby na istnienie flankującej smukłej wieżyczki, zapewne związanej z pobliskim romańskim pałacem. Ewentualnie główna brama pierwotnie znajdowała się w południowej części założenia, zaś droga dojazdowa była wydłużona, tak by przybywający do zamku musieli ominąć wschodni mur obronny tuż przy krawędzi zbocza. Na stronę północną brama zostałaby przeniesiona po XIV/XV wiecznej rozbudowie pomieszczeń mieszkalnych w południowej części dziedzińca.
Niewykluczone, iż późnoromańskiego zamku broniła także druga duża, czworoboczna wieża, usytuowana po przeciwnej, południowej stronie bramy, w linii muru obronnego, bowiem miejsce to w trakcie gotyckich prac budowlanych było konsekwentnie pomijane, a jedynie w dolnej partii, w poprzek skalnego bloku przepruto wąski, przykryty kolebką korytarz łączący dwa skrzydła mieszkalne zamku na poziomie piwnic. W takim wypadku zamek początkowo byłyby założeniem dwuwieżowym, na podobieństwo nieodległego zamku Buchlov czy zamku Landštejn.
W drugiej połowie XIV wieku zamek powiększono o nowe skrzydło przy południowej kurtynie murów. U zachodniego krańca jego południowej elewacji w XV wieku wzniesiono niewielki, czworoboczny, wysunięty przed obwód obronny ryzalit, zapewne o formie smukłej wieżyczki. Mógł on pełnić rolę strażniczą, ale jego zadaniem mogło być też pomieszczenie latryn dla powiększanych zabudowań mieszkalnych. Nie można wykluczyć, iż dwa kolejne podobne ryzality znajdowały się w zachodniej części zamku. W takim wypadku te przypominające masywne przypory konstrukcje, najpewniej zwieńczone drewnianymi gankami straży, wzmacniałyby zdolności obronne zamku, na podobieństwo wieżyczek znanych z zamku Brníčko lub Javorník.
Prawdopodobnie już XIV wieku zaczęto obwarowywać przedzamcze po północnej stronie zamku górnego, które otrzymało własny obwód murów obronnych z wieżą bramną. Znaczące zmiany architektoniczne przyniosło także XV stulecie, kiedy to zabudowa mieszkalna rozrosła się praktycznie na całą wewnętrzną stronę obwodu zamku górnego, za sprawą dostawienia w latach 40-tych gotyckiego skrzydła zachodniego. Ponadto podwyższono wieżę główną o część ośmioboczną, a od strony południowo – wschodniej wzniesiono półcylindryczną wieżę lub basteję przystosowaną do użycia broni ogniowej. Kolejną wieżę, również półokrągłą, postawiono w drugiej połowie XV wieku przed drogą wjazdową do zamku, na terenie przekopu. Połączono ją z szyją przedbramia, która prowadziła obok głównej wieży i dalej na dziedziniec.
Stan obecny
Zamek ze względu na skutki wojen i pożarów, a zwłaszcza prace rozbiórkowe prowadzone w XIX wieku w celu pozyskania materiałów budowlanych, zachował się do czasów współczesnych w stanie szczątkowym. Najbardziej charakterystycznym elementem są dwie wieże i fragment muru po stronie południowej. Z pozostałych elementów widoczne są jedynie elementy fundamentów i dolne partie murów. Przetrwały także piwnice południowego skrzydła w których została urządzona niewielka ekspozycja ukazująca historię Brumova. Teren zamku udostępniony jest do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.
Vrla R., Hrad Brumov – nové poznatky a úvahy o stavebním vývoji ve 13.–16.století, „Pruzkumy památek XX”, 2/2013.