Historia
Początki zamku Brtnice sięgają XV wieku, kiedy to między rokiem 1423 a 1436 mieszczanie Jihlavy zdobyli i zniszczyli zamek Rokštejn, należący do wspierającego husycki ruch rodu Valdštejnów. Zdeněk z Valdštejna postanowił wówczas właśnie w Brtnicach wznieść nową warownię. Po raz pierwszy została ona wspomniana w źródłach w 1444 roku, lecz z pewnością powstała paręnaście lat wcześniej. Wiadomo, iż w 1436 roku mieszczanie Jihlavy próbowali u margrabiego morawskiego Albrechta Habsburskiego przeciwdziałać budowie zamku.
W drugiej połowie XV wieku Hynek i Václav Valdštejnowie rozbudowali początkowo niewielki zamek, zwłaszcza na terenie podzamcza. Kolejne przekształcenia, prowadzone w stylistyce gotycko – renesansowej, przeprowadził na początku XVI stulecia Burian z Valdštejna. Skupiły się one na przystosowaniu budowli do obrony przy użyciu broni palnej i polepszeniu komfortu mieszkalnego.
W XVII wieku, po bitwie pod Białą Górą zamek został skonfiskowany Valdštejnom. Nowymi właścicielami zostali przedstawiciele włoskiego rodu Collalto, z których pierwszym był cesarski pułkownik Rombaldo. Rozpoczął on stopniowe przekształcanie zamku w wygodniejszą rezydencję, jednak do XVIII wieku zmiany te nie były duże. Znaczące przekształcenia były dopiero wynikiem wielkiego pożaru z 1760 roku i podjętej po nim odbudowy. Zmieniono wówczas układ i przeznaczenie poszczególnych pomieszczeń oraz zatarto całkowicie cechy obronne zamku. Kolejne przekształcenia przeprowadzono w XIX wieku w duchu „romantycznego” neogotyku. Członkowie rodu Collalto byli właścicielami rezydencji do 1945 roku, kiedy to zabytek został znacjonalizowany.
Architektura
Zamek został zbudowany na wzniesieniu o wymiarach spłaszczonego szczytu 48 x 31 metrów i dostosowany do ukształtowania terenu. Początkowo była to prosta, bezwieżowa budowla (gdyż do miana wieży ciężko przyrównać drobną półokrągłą wieżyczkę po stronie północno – wschodniej) z nieregularnym obwodem muru obronnego i domem mieszkalnym na południowym wschodzie, usytuowanym w narożniku murów. Od południa zamek zabezpieczono suchą fosą o szerokości jedynie 8 metrów, nad którą zapewne przerzucono zwodzony most. Przed fosą prawdopodobnie znajdowało się gospodarcze przedzamcze o zabudowie drewnianej.
Do końca XV stulecia rozbudowano dawne przedzamcze, wznosząc od strony zachodniej, południowej i wschodniej kurtyny murów i czworoboczną wieżę w narożu południowo – wschodnim. Wieża jak na budowlę wzniesioną na podzamczu była konstrukcją silną, dodatkowo pełniącą funkcje mieszkalne. Jej wymiary wynosiły 13 x 11 metrów; pierwotnie posiadała cztery kondygnacje. Zaraz obok niej usytuowano krótkie skrzydło z przejazdem bramnym. Tą część zamku zabezpieczono także wykutą w skale fosą i mostem zwodzonym. Rozbudowie uległ również zamek główny, gdzie powiększono przestrzeń mieszkalną. Wzniesiono wówczas nowe skrzydło w dawnym załamaniu muru po stronie południowo – wschodniej i dodatkowe przedłużono budynek po stronie północnej.
W kolejnym etapie, jeszcze w XV wieku, na podzamczu zbudowano skrzydło zachodnie, a przy wieży kręconą klatkę schodową. W tym samym okresie wjazd na zamek górny zabezpieczyła niewielka czworoboczna wieżyczka, która zasłoniła jedno z okien pałacu. Zapewne wówczas wykrystalizowało się drugie podzamcze, poprzedzone szeroką fosą o szerokości 17 metrów. Jego zabudowa była w całości drewniana.
Przekształcenia z pierwszej połowy XVI wieku zaowocowały podwyższeniem i powiększeniem zabudowań na zamku górnym oraz wzniesieniem czterech bastei artyleryjskich, po jednej w każdym narożniku dawnego przedzamcza Zapewne wówczas, zarówno zamek górny jak i podzamcze, uzyskały po bokach mur parchamu.
Stan obecny
Znacząco przekształcony w czasach nowożytnych zamek, po drugiej wojnie światowej przez długi czas był zaniedbany i użytkowany w najlepszym razie do celów gospodarczych. Po długich sporach sądowych w końcu w 2014 roku rozpoczęto pierwsze remonty zdewastowanego zabytku, umieszczono też w nim niewielką ekspozycję kowalstwa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.