Historia
Początki kościoła św. Piotra przypuszczalnie sięgały XI-XII wieku, kiedy na szczycie wzgórza Petrov zbudowana miała zostać kaplica zamkowa. W ostatniej ćwierci XII wieku, za panowania margrabiego Konrada II Ottona, wzniesiono romański kościół z krótkim prezbiterium, apsydą i kryptą, a pod koniec XIII i na początku XIV wieku, za panowania w Czechach dynastii Luksemburgów, przebudowano go do formy wczesnogotyckiej bazyliki. Służyła ona jako kościół parafialny dla czesko-języcznych mieszkańców Brna, powstała też przy niej w 1296 roku kapituła.
W drugiej połowie XIV wieku podjęto gruntowną przebudowę prezbiterium kościoła, w trakcie której zasypano romańską kryptę i zaczęto wznosić nowe mury obwodowe. Do gotyckiego prezbiterium planowano dobudować od północy i południa wieże oraz wznieść nowy korpus nawowy. Prace budowlane przerwano jednak na początku XV wieku z powodu wojen husyckich, a podjęto ponownie około 1431 roku. Ciągnęły się one długo, gdyż jeszcze w 1497 roku zakładano sklepienie w przyziemiu wieży północnej, ostatecznie nigdy nie ukończonej w pełnej wysokości. Około 1500 roku wezwanie kościoła rozszerzono na apostoła Pawła, kontynuując prace budowlane nad halowym, późnogotyckim korpusem, który według przekazów z 1593 roku wciąż nie był ukończony (brak sklepień a nawet dachu).
Kościół był kilkakrotnie dewastowany, szczególnie podczas wojny trzydziestoletniej i szwedzkich oblężeń Brna w 1643 i 1645 roku. Napraw oraz przesklepienia prezbiterium dokonano między 1651 a 1652. Następnie w latach 1743-1746 wnętrze korpusu zostało przebudowane w jednonawowe, przesklepione i przekształcone w stylu baroku przez architekta Maurycego Grimma, co niestety wiązało się również z usunięciem wielu gotyckich elementów. W 1777 kościół został podniesiony przez papieża Piusa VI do rangi katedry, w związku z czym dokonano renowacji budowli. Kolejne znaczące modyfikacje miały miejsce w latach 1834-1836 (usunięcie kaplicy św. Barbary), oraz w okresie 1879-1891 i 1901-1909, kiedy to bryle kościoła nadano z zewnątrz neogotycką szatę.
Architektura
Najstarszy kościół św. Piotra był niewielką budowlą jednonawową na planie prostokąta o wymiarach około 22 x 7,1 metra, z kwadratowym prezbiterium po stronie wschodniej i półkolistą absydą. Poniżej tej ostatniej znajdowała się krypta, przykryta sklepieniem wspartym na czterech kolumnach i półcylindrycznych półkolumnach. Dostęp do krypty prowadził przez dwie kręte klatki schodowe od strony zachodniej. Budowla usytuowana została na wzgórzu w południowo – zachodniej części lokacyjnego miasta, była więc od drugiej polowy XIII wieku objęta miejskimi murami obronnymi.
Kościół z końca XIII wieku był wczesnogotycką budowlą o formie bazyliki, a więc posiadał trzy nawy z których środkowa była wyższa i oświetlana własnymi oknami. Od zachodu fasadę stanowiły dwie wieże, na wschodzie natomiast kościół zakończony był wielobocznym prezbiterium z zakrystią po stronie północnej. Z pierwszego kościoła pozostała tylko krypta, z tym, że została ona przedłużona w kierunku wschodnim, a nową część przykryto ceglanym sklepieniem. Pierwotnie planowano również wznieść ambit wokół prezbiterium, ale zamierzenia tego ostatecznie nie zrealizowano. Wzniesiono natomiast około początku XIV wieku od zachodu kruchtę, nieco węższą od korpusu kościoła.
Kościół pod koniec okresu średniowiecza osiągnął formę trójnawowej budowli halowej, z węższym i dość długim, zakończonym trójbocznie prezbiterium po stronie wschodniej, do którego od północy dostawiono zakrystię. Przy nawach bocznych i prezbiterium znajdować się miały czworoboczne w planie wieże, po jednej od północy i południa, ale nigdy nie zostały ukończone. Wieża północna ostatecznie osiągnęła wysokość o jedną kondygnację wyższą niż korona muru korpusu kościoła. Prawdopodobnie w XVI wieku dobudowano po stronie południowej kaplicę Mariacką, a nieco później przedsionek chroniący południowy portal nawy. Całość budowli była wzmocniona licznymi, wysokimi przyporami, pomiędzy którymi umieszczono duże, ostrołukowe okna z maswerkami. Wnętrze prezbiterium w okresie gotyku podzielone było na cztery prostokątne przęsła i wieloboczne zamknięcie, korpus natomiast posiadał w każdej nawie po sześć przęseł.
Stan obecny
Kościół od schyłku średniowiecza przeszedł liczne prace budowlane, związane przeważnie z usuwaniem zniszczeń wojennych oraz kończeniem budowy korpusu nawowego. Ostatnie przekształcenia nadały mu częściowo stylistykę neogotycką. Związane były przede wszystkim z nadbudowaniem obu wież (po uprzedniej rozbiórce średniowiecznej, najwyższej kondygnacji wieży północnej) i uformowaniem całkowicie nowej fasady zachodniej wraz z nową kruchtą. Regotyzacji poddano także przypory, okna z maswerkami, założono też nowe sklepienie w prezbiterium (siecią żeber pokryto barokowe sklepienie kolebkowe), dobudowano nową zakrystię a starą (północną) przebudowano. Średniowieczne sklepienie przetrwało w przyziemiu wieży północnej. Na jej zachodniej przyporze znajduje się również kamienna, późnogotycka tzw. ambona Kapistrana z około 1500 roku (Kapistránka).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Budinský J., Přestavba chrámu sv. Petra a Pavla v Brně na přelomu 19. a 20. století, Brno 2006.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.