Historia
Początki zabudowy obronnej w Břeclaviu sięgały drugiej ćwierci XI wieku, kiedy to czeski książę Brzetysław I wzniósł gród nazwany jego imieniem. Chronił on przeprawy przez rzekę, usytuowanej na ważnym szlaku z Czech przez Morawy do Węgier, był również centrum administracyjnym dla tamtejszego okręgu grodowego i jednym z ważniejszych ośrodków na terenie Moraw, broniącym granicy przed węgierskimi Arpadami i Babenbergami z Marchii Wschodniej. Po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w dokumencie cesarskim z 1056 roku pod niemiecką nazwą „Lauentenburch”. Pod łacińską nazwą „Brachizlaui” wspomniany został w falsyfikacie wydatowanym na 1073 rok, natomiast w późniejszym falsyfikacie z XII lub XIII wieku zapisany został jako „Bretyzlawe”. W latach 20-tych XIII wieku Břeclav przypadł Konstancji, żonie króla Przemysła I Ottokara, w czasach której został przebudowany i wzmocniony. Zapewne właśnie wówczas rozpoczęła się wymiana zabudowy drewnianej na murowaną.
Królowa Konstancja nie dzierżyła zamku aż do śmierci, gdyż w 1237 roku wspomniany został w Břeclaviu Oldřich Korutanský, kuzyn króla Wacława I. Prawdopodobnie w wyniku konfliktu z władcą lub jego synem Przemysłem II, utracił on warownię około 1249 roku, na rzecz Viléma z Egerberku. Ten był w posiadaniu Břeclavia jeszcze w 1271 roku, a stracił go zapewne siedem lat później po bitwie pod Suchymi Krutami, w trakcie której wojska króla niemieckiego Rudolfa I Habsburga pobiły armię Przemysła II Ottokara. Břeclav przestał wówczas być siedzibą królewskich urzędników i zniknął z przekazów pisanych aż do XIV wieku. Kolejne wiadomości o nim odnotowane zostały dopiero w czasach Wacława III, który nadał zamek w lenno Hartlebovi z Boskovic. W latach 30-tych XIV wieku Břeclav nieznanym sposobem wpadł w ręce austriackiego feudała, Alberta z Rauhenštejna, wroga króla Jana Luksemburskiego. Odbity przez wojska królewskie, w 1367 roku został nadany braciom z Lichtenštejna, których potomkowie dzierżyli Břeclav aż do początku XVI wieku.
Na początku wojen husyckich zamek stał się ogniwem w systemie obronnym, utrudniającym buntownikom wyprawy w kierunku Austrii. W 1426 roku husyci zdołali przejąć zamek i obsadzić go swoją załogą. Dlatego jeszcze w tym samym roku austriacki książę Albrecht z dużą armią i z księciem Piotrem, zaatakował Břeclav. Korzystne położenie zamku wśród bagien i rozlewisk rzecznych, a nawet tajne powiązania husytów z niektórymi austriackimi feudałami, utrudniały oblężenie. Aby pomóc zamkniętym w twierdzy, husycki hetman Prokop zmobilizował oddziały sierotek oraz taborytów i zmusił księcia Albrechta do odstąpienia. Następnie załoga zamku została wzmocniona, a husyci najechali Austrię. Dowódcą garnizonu był wówczas litewski kniaź Fridrich, który także dokonywał najazdów na Austrię, ale później pogodził się z cesarzem Zygmuntem Luksemburczykiem. Po bitwie pod Lipanami w 1434 roku zapewne oddał zamek, bo Břeclav znów dzierżyli panowie z Lichtenštejna. Zachowali oni lojalność wobec króla Jerzego z Podiebradów na początku konfliktu z Węgrami, ale po jego śmierci oddali hołd królowi Maciejowi Korwinowi. Podczas tych walk, ze względów bezpieczeństwa, część ludności Starego Břeclavia została przeniesiona bliżej zamku, a na wyspie na rzece Dyji lokowano Nowy Břeclav.
W 1526 roku król Ludwik Jagiellończyk przekazał zamek i miasto słynnemu dyplomacie i biskupowi ołomunieckiemu Janowi Skale z Doubravky, który w 1534 roku sprzedał zamek braciom Janowi, Bartłomiejowi i Karolowi z Žerotína. Ich potomkowie około 1570 roku rozpoczęli budowę renesansowej rezydencji w miejscu dawnego, średniowiecznego zamku. Ladislav Velen z Žerotína utracił ją z powodu udziału w buncie z 1618 roku. Podczas wojen z Imperium Osmańskim i wojny trzydziestoletniej, Stary i Nowy Břeclav zostały niemal doszczętnie zniszczone, choć na zamku funkcjonowały jeszcze urzędy państwowe. W 1638 majątek kupił książę Karol Euzebiusz z Liechtensteinu, którego potomkom dawna warownia służyła za myśliwski pałacyk. Na początku XIX wieku został on gruntownie przebudowany w stylu neogotyku.
Architektura
Gród a następnie zamek został wzniesiony na bagnistym terenie między ramionami i rozlewiskami rzeki Dyji. Od XIII wieku składał się z obwodu murów obronnych o kształcie przybliżonym do owalu, otoczonych z zewnątrz nawodnioną fosą. Na północnym – wschodzie zamek sąsiadował z obwarowanym, także otoczonym nawodnioną fosą podzamczem. Dostępne było ono po przekroczeniu drewnianych mostów przerzuconych nad odnogą rzeki.
W zachodniej części dziedzińca najwcześniej w latach 20-30-tych XIII wieku, a zapewne w czasach króla Przemysła Ottokara II, wzniesiono masywną, cylindryczną wieżę o 16,8 metrach średnicy i bardzo dużej grubości murów, dochodzącej w przyziemiu aż do 5 metrów. Jako iż zajmowała ona na terenie zamku centralną pozycję i nie była połączona z obwodem obwarowań, a jej wewnętrzna przestrzeń osiągała aż 7 metrów średnicy, wieża prawdopodobnie pełniła funkcję donżonu, a więc była pierwotnie główną budowlą mieszkalno – obronną. Obok wieży, po stronie południowej, usytuowano budynek palatium, prawdopodobnie z mniejszą, czworoboczną wieżą od południa. Palatium musiało mieścić aulę, czyli najważniejszą salę reprezentacyjną na zamku, służącą do pomieszczenia większej liczby gości i mieszkańców.
Na wschód od zamku funkcjonowała osada z romańskim kościołem farnym św. Filipa i Jakuba. Składał się on z pojedynczej nawy na planie zbliżonej do prostokąta o wymiarach 12 x 8,7-9,1 metrów i z prezbiterium wielkości prezbiterium o wymiarach 5,6 x 4,2 metra, z półkolistym zakończeniem po stronie wschodniej. W XV wieku kościół ten został przebudowany. Jego nawę wzmocniono od strony zewnętrznej kilkoma przyporami, natomiast wnętrze podsklepiono. Ponadto od strony północnej prezbiterium dobudowano zakrystię.
Stan obecny
Zachowany do chwili obecnej zamek całkowicie zatracił pierwotne cechy stylistyczne, choć w renesansowo – barokowo – neogotyckiej zabudowie zapewne kryją się relikty średniowiecznego palatium. Na powierzchni gruntu widoczne są nadbudowane przez archeologów dolne partie murów dawnego donżonu z XIII wieku. Zamek sprawia wrażenie lekko zaniedbanego i nie przystosowanego do zwiedzania od wewnątrz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Měřínský Z., Hradisko Břeclav-Pohansko a počátky Břeclavského hradu [w:] Konference Pohansko 1999: 40 let od zahájení výzkumu slovanského hradiska Břeclav-Pohansko, Brno 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.