Historia
Zamek Kolštejn, początkowo zwany Goldenstein (Galtnstein), został wzniesiony w pierwszym dziesięcioleciu XIV wieku, a jego pierwszym znanym właścicielem był w 1313 roku rycerz Jan Wüstehube. Prawdopodobnie został on zbudowany bez monarszego pozwolenia, w okresie niepokojów za rządów Henryka Karynckiego i w pierwszych latach panowania Jana Luksemburskiego. Służyć mógł rodzinie Wüstehube nie tylko jako siedziba mieszkalna, ale i do kontroli brodu na rzece Branná, w miejscu gdzie przebiegał szlak i gdzie można było pobierać myto od kupców. Ród miał się też trudnić łupiestwem, zwłaszcza majątków kościelnych. Z tego powodu, w 1325 roku Jan Wüstehube, prawdopodobnie dręczony na starość wyrzutami sumienia, przepisał w Kolštejnie podległe zamkowi majątki na rzecz klasztoru w Kamencu.
W latach 30-tych XIV wieku, po ustabilizowaniu sytuacji politycznej w kraju, w bliżej nieznanych okolicznościach władca przejął Goldenstein i oddał w lenno panom z Lipy, wraz z pozwoleniem na wydobywanie w okolicy cennych kruszców, od których zamek uzyskał swą pierwotną nazwę. Nadanie to zostało potwierdzone w 1340 roku przez margrabiego Moraw Karola. Za Jana Henryka Luksemburskiego zamek przeszedł w ręce margrabiów, będąc w 1378 roku zarządzanym przez burgrabiego Václava z Mladějova.
Pod koniec XIV wieku rozpad majątku margrabiów spowodował, iż Kolštejn przeszedł w ręce Hynka z Valdštejna zwanego Kolštejnskim. Zamek wykorzystywał on w lokalnych walkach i rozbojach niespokojnego okresu sprzed husyckiej rewolucji. Po rozpoczęciu konfliktu, spowodowanego spaleniem na stosie Jana Husa w 1415 roku, Hynek sprzymierzał się z katolikami lub husytami w zależności od tego jak mu pasowało, aż ostatecznie zginął podczas próby zajęcia Pragi w 1427 roku.
W 1437 roku od dziedziców Hynka Kolštejn przejął Markvart ze Zvole, przedstawiciel jednej z wiodących czeskich rodzin katolickich. Po nim zamek odziedziczył jego syn Hynek, także katolik i stronnik węgierskiego króla Macieja Korwina. Prawdopodbnie za panów ze Zvole zamek został znacznie rozbudowany, zwłaszcza o późnogotyckie pomieszczenia mieszkalne. W drugiej połowie XVI wieku, po wymarciu kolštejnskiej gałęzi rodu, budowla na krótko przeszła w ręce panów z Žerotína, od których po siedmiu latach, w 1582 roku, Kolštejn kupił Hynek Bruntálski z Vrbna.
Pod koniec XVI wieku Janowi, synowi Hynka z Vrbna, średniowieczny zamek przestał wystarczać, dlatego na miejscu pierwotnego podzamcza ufundował on trójskrzydłową nowożytną rezydencję. Prace prowadzono w duchu niemieckiego i holenderskiego renesansu, a ich ukończenie nastąpiło w czasach nowych właścicieli z rodu Liechtensteinów, którzy nabyli zamek po konfiskatach majątku w 1622 roku. Podczas wojny trzydziestoletniej Kolštejn był obsadzony garnizonem wojsk cesarskich, ale po wojnie stał się jedynie centrum zarządzania okolicznych majątków, a nie siedzibą szlacheckiego rodu. Nieużywany średniowieczny zamek górny był już wówczas zapewne w ruinie. Do upadku całej rezydencji przyczyniły się dwa pożary: z 1770 i 1926 roku. Po ostatnim z nich Liechtensteinowie dokonali jedynie prowizorycznych napraw i sprzedali zabytek miastu.
Architektura
Zamek został zbudowany na skalistym cyplu, za sprawą którego otrzymał w planie kształt zbliżony do trójkąta o wymiarach 34 x 40 metrów. Wzgórze od strony wschodniej opływała w dolinie rzeka Branná, do której na południu wpadał mniejszy ciek wodny, okrążający wzniesienie od zachodu. Po stronie północnej z rdzeniem zamku sąsiadowało podzamcze, u schyłku średniowieczna podzielone na dwa dziedzińce: przedni północny i tylny, sąsiadujący z zamkiem górnym. Oba podzamcza rozdzielał przekop, szeroka sucha fosa zabezpieczała też zewnętrzne podzamcze, dostępne zapewne po długim, drewnianym moście.
Najgrubszy mur obronny, dochodzący do 3,3 metra szerokości, wzniesiony został na zamku górnym od najbardziej zagrożonej strony północnej, czołowej. Tam też znajdowała się brama wjazdowa, zapewne w postaci portalu osiągalnego z podzamcza po rampie, ze względu na dużą, wynoszącą około 10 metrów różnicę wysokości. Blisko muru obronnego, lecz bez bezpośredniego połączenia, stała cylindryczna wieża główna o średnicy 8,8 metra, której główną rolą była zapewne ochrona bramy wjazdowej. Raczej nie była ona przeznaczona do stałego zamieszkiwania, ale jako bergfried stanowiła punkt ostatecznej obrony i schronienia, a na co dzień oprócz funkcji wartowniczej mogła służyć na najniższej kondygnacji do magazynowania. Połączenie wieży z murem mogło być zapewnione jedynie przez rodzaj kładki łączącej wieżę z koroną muru.
Zabudowę mieszkalną zamku przystawiono do wewnętrznych elewacji muru obronnego. Zamek posiadał korzystne naturalne warunki obronne, ale kosztem małej ilości miejsca, dlatego u schyłku średniowiecza niewielki dziedziniec zamku górnego prawie w całości zajęty został zabudowaniami. Przypuszczalnie najstarszy dom zamkowy znajdował się po stronie południowej, jako zlokalizowanej naprzeciwko bramy, w najbezpieczniejszym miejscu. Do roli głównego, największego budynku mieszkalnego urosnąć jednak mogło skrzydło zachodnie, posiadające sklepioną kolebkowo piwnicę. Wąskie skrzydło funkcjonowało także we wschodniej części dziedzińca.
Stan obecny
Ze średniowiecznego zamku górnego do dnia dzisiejszego pozostały jedynie niewielkie relikty zabudowy skrzydeł wschodniego i zachodniego (sklepiona piwnica) oraz fragmenty murów obronnych i wieży głównej, która została nadbudowana do dzisiejszej wysokości w trakcie XIX-wiecznej próby regotyzacji zamku. W dość dobrym stanie zachował się zamek dolny na terenie dawnego podzamcza, jest to już jednak w całości architektura nowożytna. W ostatnich czasach, po przeprowadzeniu gruntownej renowacji, zabytek został otwarty dla turystów jako czterogwiazdkowy hotel Chateau Goldenstein.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.
Špráchal P., Vojkovský R., Kolštejn. Zámek v Branné severně od Šumperka, Hukvaldy-Dobrá 2014.