Historia
Zamek być może wzniesiony został przez Jindřicha z Prostibořa, który pisał się z niego od 1289 roku. Pierwotnie był on lennikiem biskupa ołomunieckiego Brunona z Schauenburku, a następnie aktywnie działał w służbie czeskiego króla Wacława II, od którego najwyraźniej otrzymał pozwolenie na prowadzenie kolonizacji u brzegów Tichá Orlice. Na początku XIV wieku okoliczne dobra były własnością Oldřicha z Brandýsa, którego kronikarze oskarżali o liczne rabunki majątku zbraslavskiego klasztoru. W drugiej połowie XIV stulecia zamek został przejęty przez ród panów z Boskovic, którzy władali nim co najmniej do 1423 roku. Wtedy to po raz ostatni wspomniany był w źródłach pisanych jako właściciel Brandýsa Jan z Boskovic. Trzy lata wcześniej Jan dowodził obroną Wyszehradu przed husyckimi buntownikami, jednak Brandýs nad Orlicí działania wojenne najwyraźniej omijały. Od 1429‒1431 był on w posiadaniu Smila ze Šternberka, a od połowy XV wieku należał do wybitnej husyckiej, szlacheckiej rodziny Kostków z Postupic. Jeden z jej członków, Jan, w 1483 roku potwierdził przywileje miasta Brandýs, co dziś jest jednocześnie pierwszą bezpośrednią informacją źródłową o zamku.
W 1506 roku Brandýs nad Orlicí kupił magnat Vilém z Pernštejna, który włączył go do swego rozległego dominium. Jako iż Vilém był posiadaczem wielu warowni i rezydencji, Brandýs stracił funkcję mieszkalną i częściowo został rozebrany. W 1544 roku zrujnowaną budowlę Jan IV z Pernštejna sprzedał Bohušowi Kostce z Postupic, który w 1547 roku został ukarany za udział w antyhabsburskim spisku konfiskatą majątku. W drodze wyjątku pozostawiono mu obciążony lennymi powinnościami Brandýs. Bohuš zaczął przeprowadzać remonty, lecz wkrótce po 1553 na terenie podzamcza wzniósł nowy renesansowy pałac i opuścił zamek. Ostatnimi jego właścicielami od 1588 roku byli panowie z Žerotína. W 1632 roku wspomniano o zamku jako o opuszczonej ruinie.
Architektura
Zamek wzniesiono na podłużnym wzgórzu opadającym południowymi skarpami ku brzegom rzeki Tichá Orlice. Kształt wzniesienia dostosowano do dwóch podzamczy i zamku górnego, porozdzielanych system trzech przekopów. Pierwsze, wschodnie podzamcze miało z grubsza czworoboczną formę i wewnątrz kamiennych murów obwodowych zapewne posiadało drewnianą zabudowę gospodarczą. Na jego dziedzińcu widoczne są pozostałości prostokątnego w planie budynku. Drugie podzamcze otaczał zewnętrzny mur parchamu oraz masywny mur tarczowy skierowany w stronę wjazdu, czyli w kierunku pierwszego podzamcza. Jego naroża miał zaokrągloną formę. Za nim, podobnie jak na dziedzińcu pierwszego podzamcza, stał prostokątny w planie budynek. Droga dojazdowa do zamku górnego prawdopodobnie wiodła północną stroną drugiego podzamcza, poprzez tamtejsze międzymurze, pokonując następnie przekop i wchodząc w parcham otaczający rdzeń zamku, który miał owalną formę. W jego wschodniej części prawdopodobnie stał cylindryczny bergfried, ochraniający drogę dojazdową, a po przeciwnej, zachodniej stronie nieduży, podpiwniczony budynek mieszkalny. W części południowo – wschodniej w obszarze międzymurza znajdowała się czworoboczna budowla o dość cienkich murach, być może związana z okresem XVI-wiecznej rozbudowy.
Pierwotnie zamek był niewielkim założeniem typu bergfriedowego, rozrośniętym w bliżej nieokreślonym czasie o dwa podzamcza. Budowę masywnego muru tarczowego łączyć można z okresem wojen husyckich lub latami 50 i 60-tymi XV wieku. Jego utworzenie miało z pewnością chronić zabudowę zamku górnego i drugiego podzamcza przed ogniem dział.
Stan obecny
Zamek przetrwał w postaci bardzo słabo zachowanej ruiny. Jego relikty były w ostatnich latach przedmiotem badań i prac konserwacyjnych w wyniku których zabezpieczono i lekko odtworzono zachowane mury oraz odkopano piwnicę pałacu. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.