Historia
W okresie średniowiecza przez Brandýs nad Labem i Stará Boleslav przebiegał szlak handlowy z Pragi w kierunku północnym, dodatkowo znajdował się tam także bród nad Łabą. Pierwsza wzmianka o zamku chroniącym tej ważnej osady pojawiła się w 1304 roku. Miał on powstać z inicjatywy Jana z Michalovic. W 1314 roku oblegany był przez armię Jana Luksemburskiego, lecz pozostał później w rękach rodu założycieli aż do 1420 roku, oraz ponownie od 1432 do 1468 roku.
W latach 1468-1493 zamek dzierżył Jaroš Tovačovský z Cimburka, który dokonał późnogotyckiej przebudowy warowni i przeniósł tu centrum administracyjne swych posiadłości. Na początku XVI wieku kolejne przekształcenia wprowadził Jan z Šelmberka, dobudowując północno-zachodnie skrzydło. Po jego śmierci w 1508 roku, władza nad Brandýsem przeszła na wdowę po nim, Johanke, która obdarzyła miasto nowymi przywilejami, zapoczątkowując niebywały rozwój osady. Bratanek Johanki, Ernest Krajíř, utracił Brandýs w 1547 roku, z powodu udziału w buncie przeciwko cesarzowi Ferdynandowi I. Warownia przeszła pod bezpośredni zarząd królewski, co zaowocowało w latach 1547-1572 wielką przebudową zamku w renesansową rezydencję. Uważany był on wówczas za główną siedzibę cesarza Rudolfa II poza Pragą.
Pierwsza połowa XVII wieku przyniosła dla miasta i zamku zniszczenia związane z wojną trzydziestoletnią. Spustoszony przez Szwedów, został jednak odrestaurowany, przy okazji przechodząc kolejne, barokowe zmiany. Ostatnie przebudowy w stylu „romantycznego” neogotyku i neorenesansu miały miejsce w XIX stuleciu.
Architektura
Średniowieczny zamek został wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku. Usytuowano go w pobliżu rzeki, na której funkcjonował bród, a następnie most. Wjazd do zamku umieszczono w wysuniętej przed lico murów wieży bramnej w kurtynie zachodniej. Tuż obok niej, po stronie północnej znajdował się kolejny budynek lub wieża flankująca. Kolejna wieża być może znajdowała się w narożniku północno – zachodnim. Główna zabudowa mieszkalna została przystawiona do kurtyny północnej, lecz z pewnością istniały jeszcze mniejsze, drewniane lub szkieletowe budynki gospodarcze.
Zamek otaczał szeroki przekop do którego nietypowo po stronie północno – wschodniej wchodziła droga biegnąca od przeprawy na rzece. Prowadziła ona następnie fosą pod mostem przed wieżą bramną zamku, w kierunku południowym, być może w stronę nie rozpoznanego podzamcza. Zapewne w pewnej odległości skręcała na ziemny wał i zawracała w stronę zamku. Być może jeszcze w okresie późnogotyckim bramę przeniesiono na miejsce kurtyny południowej, by ułatwić wjazd na dziedziniec zamku.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych, lecz całkowicie zatracił pierwotne cechy stylistyczne. Obecnie jest własnością miasta i służy jako placówka kulturalna w której odbywają się koncerty, śluby, imprezy okolicznościowe. Działa również Muzeum Narodowe i Wojskowy Instytut Historyczny z ekspozycjami dawnych broni i mundurów. Zamek otwarty jest przez cały rok, z wyjątkiem poniedziałków, od 10:00 do 17:00. Poza sezonem, od października do kwietnia, regularne wycieczki odbywają się tylko w soboty i niedziele.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Strona internetowa infocentrum-brandysko.cz, Zámek Brandýs nad Labem.
Strona internetowa wikipedia.org, Brandýs nad Labem (zámek).