Historia
Zamek Bouzov wzniesiony został prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku. Jego pierwszym znanym właścicielem był niejaki Búz, odnotowany w przekazach pisemnych z bouzovskim predykatem w 1317 roku. Synowie Búza posiadali już swe siedziby w innych miejscach, natomiast Bouzov w 1330 roku dzierżył niejaki Ješek z Vildenberka. Jego brat Beneš w 1382 roku sprzedał warownię margrabiemu morawskiemu Jodokowi, zapewniając jednocześnie urząd burgrabiego zamkowego swemu synowi Prockovi. Dzięki temu margrabia uzyskał ważny przyczółek w regionie, gdzie jego młodszy brat i konkurent Prokop miał już silną pozycję. W 1396 roku Jodok przekazał Bouzov swemu zwolennikowi Heraltovi z Kunštátu. Dopiero w rękach rodu z Kunštátu zamek pozostał bez zmian właścicieli prawie do końca XV wieku.
W roku 1408 synowie Heralta z Kunštátu przekazali Bouzov Bočkovi z podiebradzkiej gałęzi swej rodziny. Możliwe, iż na zamku urodził się późniejszy król czeski Jerzy z Podiebradów, jako iż często pomieszkiwał w nim jego ojciec Viktorín. Jerzy przejął Bouzov w spadku w 1435 roku, jednak w 1463 roku przekazał go swemu przyjacielowi, doradcy i dyplomacie Zdenkowi Kostce z Postupic. Zdenek zmarł już pięć lat później z powodu ran odniesionych w trakcie bitwy pod Zvole, dlatego Bouzov przejął jego brat Albrech, który dołączył do obozu przeciwników króla Jerzego, a zwolenników koronacji węgierskiego władcy Macieja Korwina. Po śmierci Albrechta, w 1475 roku majątek na niezbyt długi czas wrócił w ręce panów z Kunštatu. Jeden z nich, Boček Kuna z Kunštatu, w 1494 roku sprzedał miejscowe dobra Hanušowi Haugvicovi z Biskupic. Był on zaufanym i doradcą króla Macieja Korwina, a następnie króla Władysław II Jagiellończyka. Za swoją wierną służbę został morawskim ziemskim hejtmanem („capitaneus terrae Moraviae”), najwyższym urzędnikiem we wschodniej części królestwa. Majątek bouzovski znacznie się już wówczas rozrósł, obejmując zamek i miasto Bouzov, miasto Líšnice i 27 pobliskich wsi.
W 1546 roku Bouzov trafił do rąk Prokopa Podstatskiego z Prusinowic, za którego rządów w 1568 roku zamek spłonął. Po śmierci Prokopa w 1572 roku, jego majątek został podzielony na dwie części. Większość zamku przejął Jindřich Podstatský, mniejszą część natomiast Jetřich Podstatský. Kolejni właściciele Bouzova zmieniali się często, ponadto zamek przez pewien czas pozostawał niezamieszkany z powodu pożaru i zniszczeń jakie spowodował. Dopiero po 1617 roku nowy właściciel, Friedrich z Oppersdorfu, rozpoczął remont i przebudowę, skutkującą tym, iż zamek całkowicie zatracił funkcję obronną, a stał się wyłącznie rezydencją mieszkalną, powiększoną o nowe renesansowe skrzydło na terenie południowego parchamu.
W 1696 roku obie części majątku bouzovskiego zakupił wielki mistrz krzyżacki, Franz Ludwig zu Neuburg, rozpoczynając długi, bo trwający aż do 1939 roku, okres przynależności zamku do zakonu krzyżackiego. Pod koniec XIX wieku stał się on ulubioną rezydencją arcyksięcia austriackiego i jednocześnie wielkiego mistrza krzyżackiego, Eugeniusza Ferdynanda Habsburga. Arcyksiążę postanowił dokonać jego przebudowy w neogotyckim stylu. Prace te powierzył architektowi Georgowi von Hauberisser, który drastycznie zmienił wygląd zamku. Ruiny północnego skrzydła zostały rozebrane w 1895 roku, a nowy dwupiętrowy budynek został ukończony w 1897 roku. Następnie od fundamentów wzniesiono skrzydło południowe i ponownie zbudowano okrągłą wieżę główną. Zamek wyposażono w nowoczesne meble i wyposażenie oraz w bieżącą wodę i centralne ogrzewanie. W 1939 roku budynek został skonfiskowany przez narodowych socjalistów, którzy urządzili w nim siedzibę dywizji SS. Po drugiej wojnie światowej zabytek nie powrócił już do dawnych właścicieli, lecz został znacjonalizowany.
Architektura
Zamek zbudowany został w północnej części rozległego wzgórza, od zachodu chronionego wysokimi i stromymi zboczami opadającymi ku dolinie rzeki Javoříčka, a od północy stokami obniżającymi się ku wąskiej dolinie. Dolina ta po wschodniej stronie zamku rozszerzała się, dzięki czemu pod stromymi wschodnimi zboczami mogła zostać założona podzamkowa osada. Najdogodniejsza droga dojazdowa do zamku wiodła od południa, wzdłuż grzbietu wzgórza, do miejsca w którym teren łagodnie się obniżał, a znacznie bardziej przystępne stoki na wschodzie umożliwiały zejście do osady i szlaku wiodącego do Ołomuńca.
Na początku XIV wieku zamek składał się z obwodu grubych, kamiennych murów obronnych, zbliżonych w planie do owalu o wymiarach 39 x 50 metrów. W ich południowej części usytuowano cylindryczną wieżę o średnicy 12 metrów i murach grubości 3,5 metra. Zabezpieczała ona prostą bramę po zachodniej stronie, choć w całości usytuowana była wewnątrz obwodu muru, gdzie wypełniała jeden z narożników. Najstarszą murowaną zabudowę mieszkalną umieszczono tradycyjnie w najlepiej chronionym miejscu, naprzeciwko bramy, przy wewnętrznej elewacji północnego odcinka muru. W przyziemiu budynek ten posiadał cztery sklepione pomieszczenia o zbliżonej wielkości. Wyżej mogły funkcjonować większe komnaty. Obwarowane przedzamcze rozwinęło się po stronie południowej, zaraz naprzeciwko bramy wjazdowej do zamku. Oddzielone było od rdzenia zamku ziemnym wałem i suchą fosą, nad którą przerzucono drewniany most. Zabudowa przedzamcza początkowo była jedynie drewniana i pełniła funkcje gospodarcze.
W drugiej połowie XIV wieku, w czasach margrabiego Jodoka, wzniesiono drugi, zewnętrzny obwód obronny zamku górnego, a przedzamcze wzmocniono murowaną, czworoboczną wieżą bramną po stronie południowej. Także w początkowym okresie panowania rodu z Kunštátu zwiększono zdolności obronne zamku. W pierwszej połowie XV wieku wieżę bramną i półcylindryczne baszty otrzymał zewnętrzny mur zamku górnego. Baszty wzmocniły głównie stronę północną. Kolejnym wzmocnieniem były dwie podkowiaste baszty przy południowych narożnikach podzamcza, a na koniec całe założenie otoczono dodatkowym obwodem z czterema półokrągłymi basztami, czy też bastejami i czworoboczną wieżą bramną. Baszty te rozstawiono dość nierównomiernie: jedną od strony północno – zachodniej, jedną od wschodu i dwie na odcinku południowym.
W miarę rozbudowy dbano także o powiększanie przestrzeni mieszkalnej zamku. Około połowy XV stulecia wzniesiony został budynek w południowej części dziedzińca zamku górnego, tuż przy bramie wjazdowej, choć możliwe, że skrzydło to wzniesiono wcześniej, w czasach margrabiego Jodoka, a Zdenek Kostka z Postupic jedynie je odnowił. Częścią budynku była późnogotycka narożna kuchnia z okazałym kominem. W 1499 roku Haugvicovie rozpoczęli budowę dwuprzestrzennego domu wschodniego, przylegającego do wieży głównej, który w XVI wieku połączył się ze skrzydłem północnym, znacząco pomniejszając wielkość dziedzińca. U schyłku średniowiecza jedyny krótki fragment muru wolny od zabudowy znajdował się w zachodniej części dziedzińca.
Stan obecny
Widoczny dzisiaj zamek to w dużej części efekt prac budowlanych z przełomu XIX i XX wieku. Oryginalne, pierwotne elementy odnaleźć można jedynie w skrzydle wschodnim, przyziemiu skrzydła północnego oraz w obwarowaniach zewnętrznego obwodu zamku górnego i przedzamcza. Jak na czasy końca XIX wieku odbudowę starano się przeprowadzić w miarę zgodnie z historyczną wiarygodnością, poszukując wzorców w innych średniowiecznych, zachowanych budowlach na terenie Czech. Bryła zamku górnego z grubsza zbliżona jest do stanu z okresu późnego gotyku, zajęta jest jedynie południowo – wschodnia część parchamu, gdzie stoi odbudowane skrzydło późnorenesansowe. Ponadto skrzydło południowe zostało poszerzone, a skrzydło północne i wieża główna są zapewne wyższe niż w okresie średniowiecza. Mur obronny podzamcza jest dziś prawie w całości nadbudowany nowożytnymi pomieszczeniami mieszkalnymi, nad którymi dominuje przekształcona wieża bramna. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od kwietnia do końca października, w godzinach od 9.00 do 15.00/17.00 w zależności od dnia i terminu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.