Historia
Najstarsza informacja o zamku w Boskovicach pojawiła się w 1222 roku i wiązała się z przydomkiem Jimrama z Boskovic. Być może wzmianka ta dotyczyła mniejszej warowni na pobliskim wzgórzu zwanym Bašta, powstałej na zachód od późniejszego zamku, jednak chronologia obu założeń obronnych nie została dokładnie wyjaśniona. W 1237 roku z Boskovic pisał się niejaki Lambert, a od połowy XIII wieku jego synowie: Velen i Jimram. Po 1263 roku informacje o zamku na przeszło ćwierć wieku zamilkły. Wynikać to mogło z bardzo skromnej formy pierwotnej siedziby, jej przeniesienia na nowe miejsce lub słabych związków pierwszych właścicieli majątku z najstarszym zamkiem.
W 1313 roku Boskovice zostały zdobyty przez armię króla Jana Luksemburskiego, z powodu udziału w buncie jego ówczesnych właścicieli, Oldřicha i Arkleba z Boskovic, co było pierwszą bezpośrednią wzmianką pisemną o zamku. Arkleb zdołał co prawda w pokojowy sposób odzyskać Boskovice, ale wkrótce potem ponownie związał się z antykrólewską opozycją Jindřicha z Lipy i księcia austriackiego. Ostatecznie pogodził się z przejęciem tronu przez dynastię Luksemburgów. Miało to miejsce przed 1329 rokiem, kiedy to został ołomunieckim komornikiem.
Syn Arkleba z Boskovic, Ješek, po 1348 roku znacznie powiększył rodowy majątek. Spotkało się to z niezadowoleniem morawskiego margrabiego Jodoka, który w 1389 roku obległ w Boskovicach syna Ješka, Jana Ozora. Co warte odnotowania, w walkach brali wówczas udział strzelcy berneńscy, wyposażeni w ręczną broń palną, a Jan Ozor najwyraźniej zginął w czasie oblężenia. Po zdobyciu zamku Jodok odebrał Boskovice pierwotnym właścicielom i przekazał swemu zwolennikowi, Erhartowi (Heraltowi) z Kunštátu. Zniszczenia w Boskovicach musiały być na tyle duże, iż około 1400 roku Erhart za pozwoleniem margrabiego przeprowadził odbudowę zamku.
W 1424 roku zamek został zdobyty przez husytów, lecz pozostawał w rękach rodu z Kunštátu do 1458 roku. Wtedy to nowo wybrany król Jerzy z Podiebradów, by spłacić swe długi, przekazał Boskovice członkowi rodu pierwotnych właścicieli zamku, Vaňkowi Černohorskiemu z Boskovic. Vaňek i jego potomkowie należeli do jednej z najważniejszych rodzin na Morawach, zajmując wysokie stanowiska i urzędy. Po 1465 roku Wacław z Boskovic, komornik ołomunieckiego sądu ziemskiego, wsławił się decyzją, by wszystkie wpisy sądowe tworzono w języku czeskim, a nie jak dotychczas w języku łacińskim. Ważną postacią polityczną drugiej połowy XV wieku był także Jaroslav Boskovic, doradca i kanclerz króla Macieja Korwina. Jego oszałamiającą karierę ostatecznie udaremniły jednak oskarżenia o zdradę. Jego brat Ladislav Velen z Boskovic, jeden z najbardziej wykształconych arystokratów swoich czasów, zbudował kościoły w Boskovicach i Chornicach, ratusz w Boskovicach i zamek w swej głównej siedzibie w mieście Moravská Třebová.
W 1547 roku zamek został sprzedany górniczemu przedsiębiorcy Šimonowi Ederovi ze Štiavnicy, wkrótce awansowanemu w krąg szlachty z herbem malowanym z dwóch skrzyżowanych młotów górniczych. Nowy właściciel rozpoczął wielką przebudowę gotyckiego zamku w bardziej wygodną do życia renesansową rezydencję. Po 1569 roku prace te kontynuował kolejny posiadacz zamku, Jaroš ze Zástřizl. W 1690 roku, poprzez małżeństwo z Zuzanną Zástřizl, w posiadanie Boskovic wszedł Walter Xaver z Dietrichštejna, ostatni właściciel, który na zamku mieszkał do 1720 roku. Po nim budowla była wykorzystywana do celów handlowych lub na biura i stopniowo stawała się źródłem kamienia budowlanego. Zamek został całkowicie opuszczony w 1784 roku.
Architektura
Zamek zbudowany został we wschodniej części rozległego wzgórza. Nie była to najwyższa część wzniesienia, ale ze względu na usytuowanie przy południowo – wschodnich zboczach opadających ku dolinie zakola rzeki Bělá, naturalne ukształtowania terenu zapewniało z dwóch stron znakomitą ochronę. Od północy teren opadał łagodniej w stronę leżącej u podstawy wzniesienia osady Boskovice, lecz na północnym – zachodzie w pewnym oddaleniu zaczynał się wznosić ku kulminacji wzgórza, gdzie usytuowane były obwarowania zwane Bašta. Mogły one być miejscem najstarszej siedziby mieszkalnej, ale co najmniej od XIV wieku zapewniały ochronę przedpola i miejsca wrażliwego dla obronności zamku, zwłaszcza w okresie rozwoju broni palnej.
Rdzeń zamku w swej najstarszej fazie składał się z pozbawionego wieży obwodu muru obronnego, zakreślającego w przybliżeniu owalny kształt i wydzielającego wewnątrz niewielki dziedziniec. Zajmował on skalisty fragment terenu o wymiarach około 45 x 35 metrów. Bramę umieszczono prawdopodobnie na północy. Początkowo były to zapewne zwykłe wrota wstawione w osadzony w mur portal, do których wiodła drewniana rampa. Zakrzywioną zabudowę mieszkalno – gospodarczą przystawiono do wewnętrznej ściany muru po najbezpieczniejszej południowo – wschodniej stronie. Stanowiła ona zbitą, masywną konstrukcję, ponieważ budynki nie różniły się wysokością. W przyziemiu znajdowały się początkowo cztery pomieszczenia, a piwnice zostały sklepione kolebkowo. W trakcie przebudowy z końca XIV wieku w komnaty wstawiono sklepienia krzyżowo – żebrowe, które ze względu na rożny poziom terenu założono na różnych wysokościach.
Pod koniec XIV wieku lub na początku XV stulecia obronę zamku wzmocniono zewnętrznym murem, wyznaczającym od strony zachodniej i częściowo północnej parcham. Mur zewnętrzny był niższy i cieńszy niż główny obwód obronny. W drugiej połowie XV wieku, po powrocie zamku w ręce panów z Boskovic, rozwinęło się obwarowane podzamcze od strony zachodniej, północnej i częściowo wschodniej, na najbardziej zagrożonych odcinkach wzmocnione czworobocznymi, otwartymi od strony dziedzińca basztami oraz tworzącymi zatoki uskokami muru. Po stronie południowo – zachodniej mur podzamcza połączono z parchamem, na wschodzie z głównym murem rdzenia zamku. W obrębie dziedzińca podzamcza funkcjonowała gospodarcza zabudowa, dla której nie było miejsca na terenie niedużego zamku górnego.
Przed 1520 rokiem Ladislav z Boskovic usytuował na wschodniej stronie bramę z portalem w tzw. ośli grzbiet, umieszczoną przy późnogotyckiej przyporze zamku górnego. Przypory takie otoczyły cały rdzeń zamku, przy czym na południu jedna z nich posłużyła za podstawę dla wykusza. W trakcie przebudowy z początku XVI wieku przekształcono również drewnianą galerię na murach obronnych na murowaną i sklepioną. Dostępne z niej były reprezentacyjne piętra pałacu. W drugiej połowie XVI wieku wzniesiono wieloboczną basteję po północno – wschodniej stronie zamku oraz rozbudowano przedzamcze południowe, zabezpieczone przedbramiem przystawionym do podkowiastej wieży.
Obwarowania zwane Bašta miały nieregularny, wieloboczny w planie, nieco zbliżony do trapezu kształt. Fortyfikacje składały się z muru obronnego, dookolnego ziemnego wału i suchej fosy. Północną część niewielkiego dziedzińca zajmował budynek o wymiarach około 22 x 8 metrów, a więc dom dorównujący wielkością średnich rozmiarom średniowiecznym zamkowym pałacom. Według przekazów pisemnych miał mieścić co najmniej trzy podsklepione pomieszczenia. Zachodni narożnik budynku być może przyjmował formę wieżową.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w postaci trwałej ruiny. W najlepszym stanie zachował się XV/XVI wieczny, zewnętrzny pas murów obronnych z basztami, obłą wieżą i renesansową bramą po stronie południowo – zachodniej. Jądro średniowiecznego zamku miało nieco mniej szczęścia. Tam wyróżnia się głównie południowa i wschodnia partia z ruinami przekształconych w okresie nowożytnym budynków mieszkalnych. W ich wnętrzach zachowały się dwa gotyckie fazowane portale. Duże czworoboczne otwory okienne i pozostałości sklepień pochodzą już z czasów renesansowych i barokowych przekształceń. Teren obwarowań na wzniesieniu zwanym Bašta jest dziś mocno zalesiony, bez widocznych gołym okiem murowanych pozostałości, ale z czytelnymi obwałowaniami ziemnymi. Zamek udostępniony jest do zwiedzania od marca do listopada w godzinach od 10:00 do 17:00 w dni powszednie i od 10:00 do 18:00 w weekendy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.