Historia
Pierwszy zamek, zwany później Starym, zbudowany został na południe od osady Blansko około pierwszej połowy XIV wieku, lub najwcześniej pod koniec XIII wieku, przypuszczalnie w celu ochrony strategicznie ważnego szlaku, prowadzącego z Brna ku leżącym na północy Boskovicom i Kunštátowi. W przekazach pisemnych po raz pierwszy odnotowany został dopiero w 1381 roku, bez podania informacji o jego fundatorze. Prawdopodbnie w XIV wieku zamek poddany został przebudowie, być może przeprowadzonej przez margrabiego morawskiego Jodoka, który w 1411 roku oddał go w zastaw szlachcicowi Vankowi Černohorskiemu z rodu Boskoviców. Potomkowie Vanka posiadali miejscowe dobra do czasu wygaśnięcia rodziny w 1597 roku (za wyjątkiem krótkiej przerwy w 1460 roku, kiedy to przeszły na panów z Kunštátu).
Na początku XV wieku Vaněk Černohorský stał po stronie husytów, dlatego w 1423 roku zamek został na pewien czas zajęty przez wojska biskupa ołomunieckiego Jana Żelaznego. Kiedy na tron czeski wstąpił Jerzy z Podiebradu, zamek stał się jednym z punktów oparcia króla na Morawach w trakcie walk czesko-węgierskich. Na początku 1470 roku został zdobyty i zniszczony przez wojska węgierskie Macieja Korwina. Spustoszona budowla pozostawała opuszczona aż do 1493 roku, kiedy to z ruiny podnieśli ją bracia Dobeš i Beneš z rodu Boskoviców, lecz późnogotycką siedzibę utworzyli oni na nowym miejscu, wykorzystując starsze obwarowania przedpola dawnego zamku lub umocnienia jakie wznieśli Węgrzy w trakcie oblężenia z 1470 roku.
W 1597 roku, gdy wymarła męska gałąź Boskoviców, warownię przejął poprzez małżeństwo Maxmilián z Lichtenštejna. W czasach wojny trzydziestoletniej zamek długo unikał zbrojnych walk. Dopiero w 1645 roku został przejęty przez Szwedów w trakcie oblężenia pobliskiego Brna. Według tradycji miano go zająć w wyniku nieostrożności strażników grających w kości lub na skutek zdrady ołomunieckiego mieszkańca, który poprosił o otwarcie bramy. Po odejściu Szwedów, około 1655 roku, przeprowadzono częściowe naprawy w obawie przed Turkami. W latach 1805-1807, odbyła się romantyczna odbudowa zamku, jednak później popadł on ponownie w zapomnienie, stopniowo ulegając degradacji. Dopiero na początku lat 80-tych XX wieku prace remontowe zostały podjęte przez entuzjastów, którzy przejęli zamek pod przewodnictwem Czeskiego Związku Ochrony Przyrody.
Architektura
Pierwszy zamek wybudowany został na skraju wzgórza, cyplowato wysuniętego w stronę zakola rzeki Svitavy, która płynąc wąską doliną, otaczała go z trzech stron. Jedyna dogodna droga dojazdowa wiodła od południowego – wschodu, gdzie cypel przechodził w pozostałą część sierpowatego w planie wzniesienia. Tam też w celu polepszenia obrony wzniesiono wysunięte w dalekie przedpole obwarowania, w XV wieku przekształcone w drugi, późnogotycki zamek. Od strony zachodniej zabezpieczały go wysokie i strome zbocza opadające ku Svitavie, natomiast na wschodzie nieco płytszy wąwóz, oddzielający wzgórze zamkowe od sąsiedniego wzniesienia. Na południu stoki były również wysokie, choć opadały bardziej stopniowo ku dolinie Svitavy.
Pierwotny zamek składał się z dwóch części: górnej usytuowanej na końcu cypla oraz znajdującego się przed nim podzamcza, oddzielonego przekopem o 29 metrach szerokości i 10 metrach głębokości (aż 12 metrach głębokości zaraz naprzeciwko rdzenia zamku). Na wschodzie podzamcze zabezpieczono zewnętrznym rowem o 26 metrach szerokości i 7 metrach głębokości. Podzamcze miało wymiary 43 x 17 metrów. Część górna zamku miała w przybliżeniu kształt prostokąta o wymiarach 55 x 32-38 metrów, ze ściętymi wschodnimi narożnikami. Pośrodku znajdowało się skaliste wzniesienie o wysokości 7,5 metra, na którym być może umieszczona była dominująca nad całym założeniem cylindryczna wieża. W północno – zachodnim rogu umieszczono mały dwuprzestrzenny dom mieszkalny. Za nim biegła droga wjazdowa, otaczająca zamek górny północnym zboczem, gdzie nachylenie terenu było łagodniejsze, następnie schodząca do przekopu i na podzamcze. Prawdopodobnie jeszcze w XIV wieku drugą bramę zamku górnego usytuowano po wschodniej stronie wieży głównej, tuż naprzeciwko przekopu i podzamcza.
Późnogotycki zamek został zbudowany na południowy – wschód od starszej budowli, na miejscu dawnych obwarowań przedpola lub umocnień z czasów oblężenia z 1470 roku. Miał on nieregularny, wieloboczny kształt, z kątem prostym po stronie północno – wschodniej. Mury obronne był wyjątkowo masywne, miały bowiem grubość od 2,3 do 5 metrów, przy czym najszersze utworzono w najbardziej zagrożonej części wschodniej. Dodatkowym zabezpieczeniem od strony wschodniej była sucha fosa o szerokości 27 metrów. Umieszczona po stronie zachodniej brama także poprzedzona była suchą fosą. Początkowo wjazd prowadził przez umieszczony wysoko wąski portal, który musiał być dostępny po drewnianej rampie. Uniemożliwiał on wjazd wozów i konnych, zapewne więc służył w czasach gdy mur obwodowy był wysuniętą w przedpole budowlą chroniącą starszy zamek. Pod koniec XV wieku przebito szerszy portal w przyziemiu, który następnie poprzedzono przedbramiem. Od północy flankowała go masywna, czworoboczna wieża. Średniowieczne budynki mieszkalno – gospodarcze umieszczono w narożniku południowo – wschodnim oraz przy kurtynie zachodniej (najstarszym zapewne był budynek zachodni). Obok domu południowo – wschodniego znajdowała się studnia.
Stan obecny
Nový Hrad u Adamova to nieczęsty przykład przekształcenia pierwotnych wysuniętych w przedpole obwarowań lub fortyfikacji oblężniczych w późnogotycką siedzibę mieszkalno – obronną. Trwające od 1990 roku prace remontowe doprowadziły do jej odbudowy z zachowaniem późniejszej, nowożytnej i „romantycznej” zabudowy, przy czym w całości neogotyckim dodatkiem jest wieża wieloboczna oraz drobniejsza wieża cylindryczna. Umieszczony między nimi budynek powstał z przekształcenia średniowiecznego domu. Wrażenie robią wyjątkowo masywne mury obwodowe oraz szeroki przekop wschodni, obecnie gęsto porośnięty drzewami. Na zamku czynne jest niewielkie muzeum i karczma, odbywają się liczne imprezy kulturalne. Ze Starego Zamku pozostały jedynie niewielkie kamienne relikty oraz widoczny rów i wał ziemny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.