Historia
Zamek górujący nad osadą Bečov zaczęto obudować około początku XIV wieku. Pierwotnie stanowił on lenno korony czeskiej, chronił ważnego skrzyżowania szlaków, łączących między innymi Loket, Cheb i Pilzno. Założono go w centrum ziem na których wydobywano srebro, cynę i inne metale, kolonizowanych już od XII wieku przez ród Osek. W 1314 roku był siedzibą Boreša (Bohuslava) z Oseka i Rýzmburka, następnie jego potomków, którzy w połowie XIV wieku prowadzili na zamku intensywne prace budowlane. W 1399 roku jeden z nich wydał przywilej lokacyjny dla miasta Bečova, rozwijającego się z pierwotnej podzamkowej, słowiańskiej osady. Ponadto naprawiano wówczas wieżę z kaplicą, przypuszczalnie uszkodzoną pożarem i rekonsekrowaną pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w 1400 roku.
W 1407 roku miejscowe dobra zostały sprzedane Oldřichowi Zajícovi z Házmburka, który już w 1411 odsprzedał je burgrabiemu miśnieńskiemu Jindřichovi Starszemu z Plavna. Należał on do frakcji opozycyjnej do króla Wacława IV, a następnie husytów, przez co Bečov został w 1430 roku splądrowany przez oddziały hejtmana Jakoubka z Vřesovic. Nie zajęły one jednak na stałe zamku, bowiem w 1437 roku został on sprzedany za 2500 kop groszy Matějowi Šlikovi z Holíč. Matěj władał dobrami bečovskimi do końca XV stulecia.
W 1495 roku zamek przeszedł w ręce rodu Pluhów z Rabštejna, którzy dokonali jego przebudowy, przekształcając Bečov w późnogotycką, a następnie gotycko – renesansową rezydencję. Nowi właściciele stali na czele opozycji przeciwko Ferdynandowi I Habsburgowi, obawiając się zajęcia wielkich zysków z pobliskich kopalń cyny. W Bečov nad Teplou miały zebrać się oddziały pod wodzą Kašpara Pluha, aby zapobiec inwazji wojsk cesarskich na Czechy, jednak wiele z oczekiwanych wojsk nie dotarło. Po porażce niemieckich protestantów w bitwie pod Mühlberg w 1547 roku, Kašpar Pluh z Rabštejna został skazany na karę śmierci i konfiskatę mienia, lecz uratował się uciekając do Miśni. Pozostał tam aż do śmierci Ferdynanda I i jego syna Maksymiliana II. Pod koniec życia powrócił do Czech, gdzie zmarł w 1585 roku. W międzyczasie zamek parokrotnie zmieniał właścicieli, z których najdłużej w latach 1558 – 1597 dzierżyli go Šlikovie z Holíč.
Koniec rozkwitu Bečova nastąpił w okresie wojny trzydziestoletniej. Początkowo zamek został obsadzony wojskami Ernsta von Mansfelda, będącego na służbie książąt protestanckich, a w 1624 roku skonfiskowany w zamian za udział w buncie i sprzedany cesarskiemu sekretarzowi Gerhardowi z Questenberka. W 1648 roku Bečov zdobył szwedzki generał Königsmarck, w wyniku czego zamek został poważnie uszkodzony. Następnie służył jako magazyn gospodarczy. Gdy w 1752 roku Questenberkowie wymarli, zdewastowaną rezydencję nabył Dominik Andrzej II z Kounic i Rietbergu, piszący się jednak za poprzednimi właścicielami z Questenberka. W tym samym roku Maria Teresa nadała Dominikowi wszystkie prawa królewskie do zamku, który stał się rodową siedzibą Questenberków, aż do końca drugiej wojny światowej. Nowi właściciele porzucili zrujnowaną średniowieczną warownię, zamieszkując w nowym, barokowym skrzydle przy dolnej bramie.
Architektura
Zamek założono na wzgórzu o osi południowy – wschód, północny – zachód. Cypel wzniesienia wcinał się w dolinę rzeki Teplá, w miejscu do której wpadał do niej od wschodu strumień Bečov. W tym też miejscu wzniesienie kończyło się skalną granią, zabezpieczoną z trzech stron pionowymi skarpami. Rzeka otaczała zamkowe wzgórze od północy i zachodu. Na południu natomiast łagodniej opadający teren zajęty został przez podzamcze, a dalej przez osadę Bečov, usytuowaną w miejscu połączenia szlaków komunikacyjnych i przepraw przez rzekę.
W pierwszej, najstarszej fazie z początku XIV wieku, zamek był typowym założeniem bergfriedowym o wydłużonym w planie obwodzie murów obronnych, dostosowanych do kształtu wzgórza. Wyposażony był wówczas w wolnostojącą, cylindryczną wieżę o średnicy 11 metrów, usytuowaną na niewielkim skalnym ostańcu w południowej części założenia. Nie była ona bezpośrednio połączona z murem obronnym, który okrążał ją w bliskiej odległości od strony południowej. Prawdopodobnie z jego poziomu można się było dostać drewnianym gankiem do wnętrza wieży. Pełniła ona funkcję bergfriedu (stołpu), czyli miejsca ostatecznej obrony, zapewne kontrolowała też drogę dojazdową do zamku i bramę. Ponadto zamek posiadał budynek mieszkalny zlokalizowany w północnej, najbezpieczniejszej części dziedzińca.
W połowie XIV wieku zamek powiększono o nowe zabudowania, które przekształciły go w założenie donżonowe. Głównym elementem zamku stała się umieszczona w najwyższym punkcie skalnego cypla para czworobocznych wież: mniejszej, nieco starszej po stronie północno – wschodniej i większej po stronie północno – zachodniej, wzniesionej po 1356 roku. Wieża północno – wschodnia zbudowana została około 1352 roku, kiedy to ścięto drewno wykorzystane przy jej wznoszeniu. Obie wieże zostały pod koniec pierwszej ćwierci XVI wieku połączone mniejszym skrzydłem, składającym się z częściowo wyżłobionej w skale piwnicy, parteru i pierwszego piętra, nad którym około 1537-1547 roku nadbudowano drugie piętro. Sala na parterze była pod koniec średniowiecza sienią wejściową całego górnego kompleksu zabudowań, piętro natomiast zapewniało komunikację między dwoma wieżami.
Wieża północno – zachodnia była gotyckim, masywnym donżonem o wymiarach 15,6 x 16 metrów, pełniącym funkcje mieszkalne, reprezentacyjne i obronne. Zbudowana została z kamienia łamanego i ciosów wzmacniających narożniki. Posiadała ponad przyziemiem trzy rozdzielone drewnianymi stropami piętra, przy czym nietypowo parter zapewne nie był kondygnacją gospodarczą, magazynową, ale podobnie jak wyższe kondygnacje pełnił funkcje mieszkalne. Najwyższy status posiadało drugie piętro, które pełniło rolę głównej kondygnacji mieszkalno – reprezentacyjnej donżonu. Pierwotne wejście do niego znajdowało się na poziomie pierwszego piętra w ścianie wschodniej, gdzie drzwi portalu można było blokować ryglem. Zwieńczeniem był dach dwuspadowy oparty na szczytach, prawdopodobnie osobnych dla części wschodniej i zachodniej ze względu na duże gabaryty donżonu. Cechą charakterystyczną budynku był podział każdej kondygnacji na trzy pomieszczenia, przy czym w większych sieniach po stronie wschodniej umieszczono łączące piętra schody, zaś mniejsze izby zachodnie służyły celom mieszkalnym. Pomieszczenia wieży zaopatrzono w ostrołuczne portale i wykusze latrynowe, zapewniono także ogrzewanie kominkami, a od okresu późnego gotyku również piecami kaflowymi. Na drugim piętrze ochronę przed zimnem pełniła drewniana okładzina ścian. Co więcej na pierwszym i drugim piętrze znajdowały się wnęki ścienne o charakterze półek lub skrytek. Okna miały kształty czworoboczne. Część z nich była niewielkich i średnich rozmiarów, większe dzielono kamiennymi krzyżami i profilowano od zewnątrz rowkami zakańczanymi trójkątnymi, sferycznymi powierzchniami. Na trzecim piętrze zdobienie gotyckich okien polegało na ciągłym fazowaniu zewnętrznych krawędzi otworów. Ponadto niektóre okna zabezpieczano żelaznymi kratami. Od środka na mieszkalnych i reprezentacyjnych kondygnacjach okna umieszczano we wnękach z bocznymi kamiennymi siedziskami.
Wieża północno – wschodnia założona została na planie prostokąta o wymiarach 9 x 14 metrów. We wnętrzu początkowo mieściła przynajmniej cztery rozdzielone stropami kondygnacje, ale w drugiej połowie XIV wieku wstawiono w nią kaplicę wraz z murowaną emporą. Kaplica zajęła przestrzeń trzech najniższych kondygnacji i została zwieńczona dwoma przęsłami sklepienia krzyżowo – żebrowego, z żebrami o subtelnym profilowaniu, osadzonymi na maswerkowych wspornikach i spiętymi płaskorzeźbionym zwornikiem ze znakiem herbowym panów z Oseka. Dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo – żebrowym przykryto też przyziemie empory, które prawdopodobnie pełniło rolę grobowca, bowiem zostało konstrukcyjnie oddzielone ścianą od reszty kaplicy. Wejście na piętro empory wiodło schodami umieszczonymi wzdłuż jej północnej strony. Powyżej kaplicy funkcjonowało jeszcze jedno piętro, dostępne portalem od zachodu, przypuszczalnie z chodnika straży w koronie muru, a następnie z wnętrza skrzydła łącznikowego. Na początku XV wieku wnętrze kaplicy pokryto bogatymi polichromiami ściennymi.
W pierwszej połowie XVI wieku w bliskiej odległości od cylindrycznej wieży, przy kurtynie zachodniej, wzniesiono czworoboczny budynek mieszkalny, tzw. Dom Pluhów. Wzniesiony został on w stylistyce późnogotyckiej, przez mistrza inspirowanego architekturą saską (ten sam warsztat budowlany musiał też prowadzić przebudowę donżonu, gdzie między innymi wstawiono późnogotycki portal wejściowy o podobnej stylistyce oraz budowę skrzydła łączącego wieże północne). W północnej części XVI-wiecznego domu umieszczona została kuchnia zamkowa. Pozostała część zapewne powiększała mieszkalno – reprezentacyjną część zamku. Dom stanął na miejscu starszej budowli, prawdopodobnie pierwszego budynku mieszalnego z najwcześniejszego okresu funkcjonowania zamku.
Obwarowane podzamcze rozciągało się po południowej i wschodniej stronie rdzenia zamku. By przebyć drogę do zamku górnego trzeba było pokonać trzy lub cztery bramy oraz prawdopodobnie drewniany most zwodzony przerzucony ponad suchą fosą. Mur podzamcza połączony był na północy ze skałą na której znajdował się donżon, który już od XIV wieku z trzech stron otoczony był murem parchamu. Pojedynczą linią muru środkowa część zamku chroniona więc była jedynie od zachodu.
Stan obecny
Zachowany do dzisiaj zamek pomimo licznych zniszczeń i przekształceń posiada wiele elementów średniowiecznych. W najlepszym stanie przetrwał gotycki donżon oraz czworoboczna wieża północno – wschodnia z kaplicą, choć w obu budowlach w okresie nowożytnym wymieniono część ościeży okiennych i drzwiowych, stropów, a także zmieniono formę pokrycia dachowego. Z cylindrycznego stołpu zachowały się jedynie dolne partie, zaś tzw. Dom Pluhów uległ gruntownej przebudowie w okresie baroku. Wewnątrz zamkowych pomieszczeń odnaleźć można wiele pierwotnych detali architektonicznych ze wspaniałymi portalami wejściowymi na czele, kilkoma oknami z krzyżowym podziałem, wnękami ściennymi. W kaplicy zachowała się empora, sklepienie oraz relikty malowideł ściennych z XV wieku. Zamek udostępniony jest do zwiedzania przez cały tydzień w godzinach od 9.00 do 16.00 oraz od 9.00 do 17.00 w sierpniu. Krótsze godziny wejściowe mogą obowiązywać w miesiącach kwietniowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anderle J., Kyncl J., Vývoj horního hradu v Bečově nad Teplou, „Průzkumy památek IX”, 2/2002.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.