Historia
Pierwszy kościół w Bavorovie został zbudowany w latach 1279-1296 jako filia świątyni w pobliskiej Blanici. Od lat sześćdziesiątych do osiemdziesiątych XIV wieku był stopniowo zastępowany przez nową gotycką budowlę, powstająca z fundacji braci Piotra, Josta, Jana i Ulricha Rožmberków. W tym czasie powstała także w Bavorovie oddzielna parafia. Jako pierwsze powstało gotyckie prezbiterium, ukończone według inskrypcji znajdującej się przy ołtarzu w 1373 roku. W drugim etapie wzniesiono nawę, a jeszcze przed wybuchem wojen husyckich ukończona została wieża przy jej północnym narożniku. Drugą, południowo – zachodnią wieżę dobudowano dopiero na początku XVII wieku, w okresie rosnącego dobrobytu w mieście. Niestety już w 1649 roku kościół spłonął, co wymusiło odbudowę i renowację, w trakcie której zmieniono wewnętrzny podział budowli z dwu na trójnawową. Ostatnią klęskę żywiołową której doznał kościół był pożar z 1867 roku. Zniszczył on głównie wielką wieżę i wszystkie wiszące na niej dzwony. Remont został ukończony do roku 1869. W latach 1905-1908 przeprowadzono renowację połączona z regotyzacją budowli, jednak wewnętrzne wyposażenie i wystój pozostały zasadniczo barokowe.
Architektura
Średniowieczny kościół w Bavorovie był orientowaną budowlą halową, dwunawową na planie prostokąta z bardzo krótkim transeptem nie wystającym poza mury korpusu, oraz z wydzielonym prezbiterium o zakończeniu trójbocznym. Po jego północnej stronie dobudowana została czworoboczna w planie, zwieńczona krenelażem wieża, z dostawioną od północnego – zachodu półokrągłą wieżyczką schodową, sięgającą do połowy wysokości. Obok wieży umieszczono gotycką, dwukondygnacyjną zakrystię.
Zewnętrzne elewacje kościoła wzmocniono wysokimi przyporami, pomiędzy którymi umieszczono duże, ostrołukowe okna zapewniające dobre oświetlenie wnętrz. Okna wypełnione zostały głównie trójdzielnymi maswerkami, jedynie w południowym ramieniu transeptu umieszczono okno o maswerku czwórdzielnym. Przeważającymi motywami były trójliście i czwórliście, w oknie północno – zachodnim umieszczono też tzw. ośle grzbiety. Przypory w narożnikach kościoła osadzono pod skosem, także pod skosem usytuowano przypory przy południowym ramieniu transeptu mimo, iż jego południowa elewacja została utworzona w jednej linii ze ścianą korpusu. W prezbiterium i transepcie przypory dodatkowo ozdobiono gargulcami i zwieńczono kwiatonami. Całą budowlę opięto wysokim, płytko profilowanym cokołem.
Główne wejście do kościoła założono od południa w dwudzelnym portalu o ostrołucznej, profilowanej archiwolcie umieszczonej w trójbocznym obramieniu, osadzonym wspólnie z zewnętrzną częścią archiwolty na rzeźbionych konsolach. Ościeża portalu umieszczono na cokole, podobnie na cokole znalazła się środkowa, smukła, profilowana kolumienka rozdzielająca dwa wejścia, oba zwieńczone siodłowo (dwuramiennie), niosące nadproże pod tympanonem. Pośrodku tympanonu znalazła się nieduża wnęka w której na konsoli umieszczono rzeźbioną figurę. Dekorację portalu uzupełniały dwa płaskorzeźbione herby: Jana z Rožmberka w lewym narożniku i jego małżonki Eliški w prawym narożniku. Drugi, dużo prostszy portal wejściowy przebito w północnej ścianie korpusu. Umieszczony został on w czworobocznej, piętrowej kruchcie.
Prezbiterium zostało zwieńczone sklepieniem krzyżowo – żebrowym ponad pojedynczym przęsłem prostokątnym oraz sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Oba te sklepienia założono na znacznej wysokości 15 metrów. W narożnikach prezbiterium i transeptu osadzono je na wielobocznych służkach, w pozostałej zaś części prezbiterium na wyjątkowo drobnych służkach o obłych kształtach, wychodzących z konsol do których zbiegały się wiązki żeber. Cechą charakterystyczną służek wielobocznych przy arkadzie tęczy (pomiędzy transeptem a prezbiterium) było ich przejście w gotyckie baldachimy i wnęki przeznaczone na rzeźbione figury. W południowej ścianie prezbiterium umieszczono dwie wnęki pod sedilia z których wyjątkowo okazałą formę nadano wschodniej, zwieńczonej ostorłuczną arkadą wypełnioną maswerkiem z dwoma trójliściami i jednym czwórliściem pośrodku, poniżej których w łuk ułożono serię otwartych od dołu trójliści. Profilowaną i ostrołuczną arkadę zachodnią ozdobiono herbem Rožmberków.
Wnętrze transeptu przykryto sklepieniem krzyżowym z żebrami o gruszkowym przekroju, wyrastającymi ze zdobionych liśćmi głowic i obłych służek. Żebra spięto pośrodku przęseł podobnie jak w prezbiterium, okrągłymi zwornikami z otworami w środku. Korpus w średniowieczu podzielony był na dwie nawy za pomocą dwóch ośmiobocznych kolumn, którym przy murach obwodowych odpowiadały pięcioboczne służki podtrzymujące gruszkowate w przekroju żebra sklepień. Wschodnią część korpusu przykrywały sklepienia trójpolowe, poprzedzane przez dwie pary prawie kwadratowych przęseł sklepień krzyżowo – żebrowych. Dodatkowo przestrzeń pod wieżą zasklepiono jednym przęsłem krzyżowym, a dwubocznie zamkniętą zakrystię sklepieniem kolebkowym, rozdzielonym parą profilowanych gurt.
Stan obecny
Kościół Wniebowzięcia Panny Marii jest dziś wspaniałym przykładem architektury gotyckiej, choć nie uniknął przekształceń nowożytnych. Największe dotknęły korpus nawowy, przebudowany po pożarze z 1649 roku, kiedy to zmieniono jego pierwotny dwunawowy układ na trójnawowy, co wiązało się między innymi z usunięciem oryginalnych kolumn pośrodku korpusu i wzniesieniem nowych czworobocznych filarów. W prezbiterium i transepcie, choć większość wyposażenia pochodzi z okresu baroku i czasów późniejszych, przetrwało jednak wiele pierwotnych detali architektonicznych: arkady siedzisk w południowej ścianie, czy sklepienia wraz ze służkami, konsolami, baldachimami i zwornikami. Bardzo cenny jest także portal południowy wiodący do nawy, przetrwał też portal północy, choć chroniącą go kruchtę przekształcono częściowo w stylistyce neogotyku. Całkowicie nowożytnym dodatkiem jest wieża południowo – zachodnia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mencl V., Česká architektura doby lucemburské, Praha 1948.
Soukup J., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 33. Politický okres písecký, Praha 1910.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.