Historia
Fundatorem zamku Aueršperk przypuszczalnie był jeden z członków rodu Pernštejnów, którzy w średniowieczu posiadali majątki na terenie okolicznych ziem. Prace budowlane przeprowadzone zostały prawdopodobnie pod koniec XIII wieku, a pierwsza pisemna wzmianka o zamku odnotowana została w 1325 roku, kiedy to wymieniony został Jimram z Pernštejna, również z przydomkiem z Aueršperku („Ingrami de Auerspersch”). Być może był on tożsamy z Jimramem z Bystřicy, wspomnianym w dokumencie z 1299 roku, co wskazywałoby na inną pierwotną nazwę zamku. Jako że Aueršperk powstał na terenach przygranicznych rodowych włości, to najpewniej zbudowany został dla zapewnienia kontroli nad zasiedlanymi ziemiami, do których w drugiej połowie XIII wieku pretensje wysuwali też premonstratensi z Litomyšla.
Dokumenty z XIV wieku nie pozostawiły żadnej informacji o sprzedaży lub oddaniu Aueršperku w zastaw. Najwyraźniej był on przez cały ten czas własnością Pernštejnów. Jimram zmarł przed 1335 rokiem, pozostawiając majątek córce Geruše („Geruscha filia”), wydanej za mąż za Kadolta z Hazlova, jednak zamek najpewniej przeszedł na własność głowy rodu Pernštejnów, Štěpána II z Pernštejna. Mógł również stać się częścią majątku klasztoru augustianek z Doubravníka, który Geruše obdarowywała dobrami po śmierci ojca. Jeśli w drugiej połowie XIV wieku zamek nadal należał do Pernštejnów, to zamieszkiwać w nim musieli mniej ważni członkowie rodu, bowiem dobra wokół miasta Bystřicy zostały wówczas oddzielone od głównej części majątku rodowego, ziemiami należącymi do margrabiów morawskich.
Około 1350 roku i w 1403 roku zamek określany był jako zdewastowany, czy też podupadły. Przypuszczalnie jeszcze w drugiej połowie XIV wieku był naprawiany i powiększany, o czym świadczyłby jego rozwinięty układ przestrzenny, nietypowy dla zamków z końca XIII wieku. W 1412 roku Aueršperk miał już być opuszczony, bowiem nie odnotowano go w trakcie spisywania umowy sprzedaży łąki pod Ušperkiem przez Viléma z Pernštejna, jednak prawdopodobnie do porzucenia budowli doszło nieco później, w drugiej połowie XV wieku. Wydaje się, że zaprzestano go wykorzystywać do celów rezydencjonalnych, gdy całe dominium Pernštejnów znalazło się w rękach gałęzi rodu z siedzibą w Pernštejnie, która przeznaczyła go następnie tylko na siedzibę garnizonu. Zamek mógł też zostać zniszczony w trakcie wojen czesko – węgierskich z drugiej połowy XV wieku.
Architektura
Zamek został wzniesiony na cyplu wzgórza wcinającego się w zakole rzeki Bystřicy. Wysokie i strome, skaliste stoki opadające ku rzecznej dolinie, zapewniały ochronę od zachodu, północy i wschodu. Z płaskowyżem zamkowe wzgórze łączyła jedynie szyja po stronie południowej, przecięta w poprzek przekopem o 6 metrach szerokości i niewysokim wałem ziemnym, za którym rozwinęło się szerokie podzamcze. Nie stwierdzono na nim śladów murowanej zabudowy, dlatego możliwe jest, iż z powodu dużych rozmiarów, poza lekkimi konstrukcjami drewnianymi o gospodarczym charakterze, służyło ono także za miejsce do popasu wojsk.
Górna część zamku od umieszczonego po południowej stronie przedzamcza oddzielona była fosą o głębokości dochodzącej do 13 metrów i szerokości wahającej się między 16 a 20 metrów. W planie miała formę zbliżoną do trójkąta, który dzielił się na obwarowania wschodniego przedpola oraz na zachodni trapezowaty rdzeń o niewielkiej wielkości 37 x 17-27 metrów, usytuowany w najwyższym punkcie terenu. Droga wjazdowa wiodła od południowo – zachodniej strony, poprzez przedzamcze do budynku bramnego w narożniku zamku górnego, ponad którym górowała cylindryczna wieża. Następnie podążała północno – zachodnim zboczem wzniesienia i po zakręcie najpewniej przez trzy następne bramy w kolejnych liniach murów obronnych osiągała główny dziedziniec.
Cylindryczna wieża główna posiadała mury o grubości 3,5 metra i średnicy prawie 10 metrów. Prawdopodobnie nie była bezpośrednio połączona z murem obronnym otaczającym dziedziniec, ale stała w bardzo bliskiej od niego odległości. Pełniła zapewne rolę stołpu (bergfriedu), gdyż na wschód od niej w narożniku murów obronnych wzniesiono prostokątny, dwuprzestrzenny dom mieszkalny. Brama, przypuszczalnie zwykły portal w murze, znajdowała się w kurtynie wschodniej. Po przeciwnej, zachodniej stronie na skalistym cyplu pod stołpem znajdować się mogła mniejsza strażnica, być może konstrukcji drewnianej lub kamienno – drewnianej. Całość obwiedziona była zewnętrznym murem parchamu, po wschodniej stronie tworzącego rodzaj przedbramia.
Drewniano – murowane obwarowania po wschodniej stronie rdzenia zamku kontrolowały dolinę rzeki i częściowo podzamcze, a przede wszystkim drogę dojazdową do zamku górnego. Ich głównym elementem była cylindryczna wieża, usytuowana na skale w najwyższym punkcie przedpola. Poniżej wzdłuż krawędzi stoków przebiegała zewnętrzna linia obwałowań, być może na skalistym wschodnim cyplu zakończona strażnicą o formie niewielkiej wieży. Wschodnie obwarowania oddzielone były od głównej części zamku przekopem. Mogły one powstać w XV wieku, jako odpowiedź na rozwój broni palnej.
Stan obecny
Zamek Aueršperk, którego nazwa może się odnosić do rodowej legendy, nawiązującej do tura w herbie Pernštejnów (auerochs po niemiecku oznacza tur, berg to wzgórze), zachował się w bardzo słabym stanie. Widoczna jest jedynie dolna partia cylindrycznej wieży, pomniejsze relikty murów i piwnica domu mieszkalnego. Czytelne są w terenie ziemne obwałowania. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Večeřa J., Úvaha nad stavebním vývojem a podobou jádra hradu Aueršperka (okr. Žďár nad Sázavou) na základě nálezu architektonického článku hradní věže, „Castellologica Bohemica”, 20/2023.
Vojkovski R., Aueršperk. Zbytky hradu východně od Bystřice nad Pernštejnem, Hukvaldy-Dobrá 2013.