Historia
Pierwsza wzmianka o parafii w Zborówku odnotowana została w źródłach pisanych w 1326 roku. Osada nosiła wtedy nazwę Beszowa Biskupia, zaś nazwa Zborów utrwaliła się dopiero w połowie XV wieku. Późnogotycki, drewniany kościół wzniesiono w 1459 roku, z fundacji ówczesnego plebana Piotra, o czym poinformowano umieszczając na belce tęczowej inskrypcję. W 1470 roku o kościele pod wezwaniem św. Mikołaja i Idziego wspomniał kronikarz Jan Długosz. Kościół został ponownie konsekrowany po remoncie w 1654 roku. Kolejny remont prowadzono w 1826 roku, kiedy to wymieniono podwalinę i odnowiono zakrystię. Około 1870 lub 1881 roku budowla poddawana była renowacji, przy czym posiadała wówczas dwie kruchty, od północy i zachodu. W latach 1906-1908 rozważano rozbiórkę cennego zabytku, do której ostatecznie nie doszło, ale do drewnianego kościoła dobudowano ceglaną, neoromańską nawę. W 1914 roku oszalowano ściany, umieszczono wewnątrz nowe polichromie. Gruntowny remont połączony z założeniem nowej podmurówki przeprowadzono w 1975 roku.
Architektura
Kościół postawiono na wzniesieniu, górującym nad stokami opadającymi ku południowi, w stronę doliny zalewowej Wisły. Pierwotnie był to drewniany, orientowany, jednonawowy kościół gotycki z prostokątną, nieco zwężającą się ku zachodowi nawą i z węższym, zakończonym trójbocznie prezbiterium na wschodzie. Od strony północnej przystawiona została do niego mała, czworoboczna w planie zakrystia. Po stronie zachodniej i północnej nawy znajdować się miały kruchty, nie ma jednak pewności czy powstały one w średniowieczu.
Kościół został wzniesiony w konstrukcji zrębowej (wieńcowej), na podmurówce kamiennej. Konstrukcja ta w XV-wiecznych kościołach z rejonu Małopolski była kształtowana w charakterystyczny sposób, nieznacznie zwężając się ku górze poszczególnych wieńców, co w efekcie dawało widoczne, zwłaszcza w górnych partiach zrębu, pochylenie zewnętrznego lica ku wnętrzu budowli. Sposób łączenia wieńców w narożach był zróżnicowany, ale połączeniom towarzyszył zawsze tzw. kryty czop, czyli element usztywniający dodatkowo samo wiązanie. Był to podstawowy czynnik wyróżniający wczesnośredniowieczną, prymitywną konstrukcję od stosowanej przez zawodowych cieśli z okresu dojrzałego gotyku.
Nawę i prezbiterium przykryto jednolitym, dwuspadowym dachem, a elewacje kościoła pokryto szalunkami z ustawionych pionowo desek. Podmurówkę chronił okapnik, a ścianę zwieńczył gzyms podokapowy. Więźbę dachową w kościele utworzono w powszechnym w XV wieku systemie storczykowym z więzarami na przemian pustymi i pełnymi, zastosowano także usztywnienie wzdłużne więźby. Nie ona jednak odgrywała decydującą rolę w konstrukcji kościoła, lecz tzw. system więźbowo – zaskrzynieniowy. W średniowiecznym kościele małopolskim rozstaw poszczególnych kozłów krokwiowych więźby storczykowej dostosowywany był do szerokości prezbiterium, a spodnie belki więzara, zarazem belki stropowe, wsparte były w prezbiterium na ostatnim wieńcu ścian. W tej sytuacji boczne, szersze części nawy nie dawały oparcia więźbie, wykonywano więc dwa zabiegi konstrukcyjne polegające na przedłużeniu górnych partii ścian prezbiterium na nawę, aż do ściany zachodniej kościoła oraz obniżano wysokość bocznych ścian nawy. W ten sposób na przedłużonych na nawę belkach ścian prezbiterium uzyskiwano oparcie dla więźby nad nawą, a nad jej bocznymi ścianami odpowiedni spadek, umożliwiający przykrycie tych szerszych części przedłużonymi połaciami dachu głównego lub osobnymi daszkami pulpitowymi. Wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy robiły wrażenie jakby były przykryte obniżonym stropem (wyglądając jak zawieszona skrzynia).
W systemie konstrukcyjnym więźby dachowej znaczną rolę odgrywały również zaczepy, czyli elementy zabezpieczające przed zsunięciem się konstrukcji więzów krokwiowych. Były to pionowe bierwiona długości około 0,5-1 metra zakończone czopem przytrzymywanym drewnianym kołkiem przechodzącym na wskroś przez belkę i czop.
Stan obecny
Kościół św. Idziego jest jedną z najstarszych drewnianych świątyń w Polsce, niestety przytłoczoną przez sąsiednią współczesną bryłę. Z jej powodu nie zachowała się kruchta oraz ściana zachodnia. Oszalowanie zostało wymienione na początku XX wieku, współczesna jest również podmurówka, a nowożytna wieżyczka na kalenicy dachu. Wewnątrz usunięte zostały kroksztyny belki tęczowej. Zabytek jest ogólnie dostępny z zewnątrz, natomiast wewnątrz po uzgodnieniu z proboszczem. W środku znajduje się późnogotycki drewniany krucyfiks z drugiej połowy XV wieku oraz dwa skrzydła późnogotyckiego tryptyku, wykonanego w 1481 roku. W północnej części nawy znajduje się późnogotycki tryptyk Marczina Czarnego z pierwszej połowy XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Adamczyk A., Kościoły drewniane w województwie kieleckim, Kielce 1998.
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Warszawa 1981.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, województwo kieleckie, zeszyt 1, powiat buski, red. J.Łoziński, B.Wolff, Warszawa 1957.