Historia
Parafia przy kościele św. Jana Chrzciciela erygowana została w drugiej połowie XII wieku, choć już od XI wieku Włocławek był ważnym punktem osadniczym wzmiankowanym w kronice tzw. Galla Anonima, a jego rola wzrosła po założeniu w pierwszej połowie XII wieku biskupstwa. Patronat nad parafią pełniło benedyktyńskie opactwo z Mogilna, aż do czasu przekazania na ręce biskupa włocławskiego Gerwarda, na mocy umowy z zakonnikami z 1315 roku. Biskupi przekazali w XV wieku parafię kolegium wikariuszy katedralnych, co potwierdził w 1490 roku papież Innocenty VIII.
Budowa późnogotyckiego kościoła św. Jana rozpoczęła się na przełomie XV i XVI wieku, prawdopodobnie na innym miejscu niż to w którym funkcjonował kościół romański. W 1538 roku został on konsekrowany i oddany do użytku, ale już w 1565 roku dobudowano od północy kaplicę pod wezwaniem Jedenastu Tysięcy Dziewic, fundacji mieszczanina Wojciecha Kattenberga Kokoszki. W 1580 roku dostawiono od zachodu wieżę, wzniesioną jeszcze w stylistyce późnogotyckiej.
Przekształcenia XVII-wieczne zaczęto wprowadzać w 1622 roku, gdy powiększono prezbiterium o półkolistą apsydę. Następnie w 1635 roku dobudowano od południa staraniem archidiakona Sebastiana Grotkowskiego kaplicę Aniołów Stróżów. W 1720 roku przebudowana została wieżyczka na kalenicy dachu kościoła, natomiast w 1780 roku nałożono nowy, baniasty hełm na wieżę. W latach 1844 – 1846 przeprowadzono remont kościoła, w 1951 roku we wnętrzu umieszczono nowe polichromie, w okresie 1976 – 1978 przekształcono prezbiterium.
Architektura
Kościół usytuowany został w północnej części lokacyjnego miasta, w pobliżu koryta Wisły. U schyłku średniowiecza uzyskał formę budowli jednonawowej na planie prostokąta, bez wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium i początkowo bez wieży, wzniesionej z cegieł układanych w wątku gotyckim. Przysadzista wieża na planie czworoboku dostawiona została na osi fasady zachodniej. Korpus kościoła oraz wieża wzmocnione zostały od zewnątrz uskokowymi przyporami. Elewacje korpusu ozdobiono w górnych partiach fryzem z układanych pod skosem cegieł, nad którym część prezbiterialną dodatkowo wyróżniono tynkowaną opaską. Dwuspadowy dach korpusu od wschodu zamknięto trójkątnym szczytem schodkowo – sterczynowym przedzielonym tynkowanymi blendami o profilowanych obramieniach i różnorodnych zamknięciach (odcinkowe, obłe, dwuścienne, ukośne). Podzielone na cztery przęsła wnętrze przykryto sklepieniami żebrowymi o bogatym układzie, osadzonymi na nadwieszanych, ceglanych wspornikach.
Stan obecny
Obecna forma kościoła jest wynikiem licznych przekształceń nowożytnych późnogotyckiej budowli. Bryła powiększona została o boczne aneksy oraz o półkolistą apsydę, która przysłoniła gotycki szczyt wschodni. Na wieżę główną oraz wieżyczkę na kalenicy nałożono barokowe hełmy, przekształcono okna, umieszczono neogotycki ryzalit przed wejściem zachodnim wieży. Wystrój i wyposażenie wnętrza uległy zmianie, ale zachowało się późnogotyckie sklepienie korpusu kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny św. Jana Chrzciciela, G.Budnik, J.Wasińska, nr 5249, Włocławek 1992.
Wojda L., W kwestii wcześniejszych założeń kościoła św. Jana we Włocławku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica”, 3/1983.