Historia
Kaplica św. Ducha zbudowana została na początku XV stulecia, jako część szpitala, czy też przytułku, prawdopodobnie funkcjonującego w Trzebiatowie od XIII wieku. W 1534 roku w mieście odbył się sejm stanów Pomorza, na którym książęta z dynastii Gryfitów narzucili poddanym protestantyzm jako religię państwową. Według niektórych przekazów sejm ten miał się odbyć w kaplicy św. Ducha. Zmiana kultu nie wpłynęła na funkcjonowanie szpitala, ale w XVII wieku wojna trzydziestoletnia oraz upadek gospodarczy miasta spowodowały problemy w jego utrzymywaniu. Pomimo tego jeszcze w 1784 roku przytułek miał 12 pacjentów, a w latach 1838-1839 przeprowadzono remont kaplicy. W 1842 roku odnotowano, iż znajdowała się ona w lepszym stanie, niż dwie pozostałe trzebiatowskie kaplice szpitalne: św. Jerzego i św. Gertrudy. Około drugiej połowy XIX wieku szpital zamknięto, a kaplicę przekształcono w remizę strażacką. Przed 1902 rokiem urządzono w niej aulą szkolną oraz dokonano kolejnego remontu. Po II wojnie światowej opuszczona przez kilka lat kaplica, została następnie oddana na potrzeby wiernych prawosławnych.
Architektura
Kaplicę wzniesiono w południowej części miasta, wewnątrz obwodu miejskich murów obronnych. Zbudowano ją na planie prostokąta o wymiarach 16,3 x 10 metrów z prosto zamkniętą ścianą prezbiterialną, przy czym prezbiterium nie zostało wyróżnione zewnętrznie z bryły kaplicy. Ściany budowli wymurowano w całości z cegły w wiązaniu gotyckim na kamiennym fundamencie. Uzyskały one całkiem dużą grubość od 1 do 1,1 metra szerokości.
Kaplica opięta została od zewnątrz przyporami, pomiędzy którymi przeprute były okna. Okien i przypór pozbawione były elewacje wschodnia i południowa, przylegające do zabudowań szpitalnych. W ścianie północnej znajdował się ostrołuczny portal wejściowy, ale główne wejście umieszczono w ścianie zachodniej, gdzie osadzono wysoki, profilowany (częściowo przy użyciu cegły glazurowanej), ostrołucznie zamknięty portal z zewnętrznym profilowaniem archiwolty płynnie przechodzącym w gzyms kapnikowy opinający zewnętrzne elewacje i przypory kaplicy. Utworzenie tych ostatnich wskazywać by mogło, iż wnętrze kaplicy pierwotnie było podsklepione. W ścianie wschodniej i południowej utworzono ostrołuczne wnęki, powtarzające układ okien po przeciwnej stronie.
Dwuspadowy dach oparto na trójkątnych szczytach krótszych ścian budynku. Z nich bogato ozdobiony został szczyt zachodni, skierowany w stronę ulicy łączącej rynek miejski z bramą Gryficką. Podzielono go na siedem osi wypełnionych dwudzielnymi, bardzo wąskimi blendami lancetowatymi i płycinami okrągłymi, nad którymi pomiędzy sterczynami umieszczono niewielkie wimpergi. Dekoracja ta nawiązywała do wystroju wież kościoła Mariackiego w Stargardzie. Szczyt oddzielony został od pozostałej części fasady fryzem, utworzonym z ceglanych kształtek o kształcie czwórliści.
Stan obecny
Kaplica zachowała mury obwodowe z XV wieku, ale okna zostały przekształcone w trakcie nowożytnych remontów, tak że ich pierwotny kształt nie jest znany (obecnie mają wygląd uzyskany na skutek XIX-wiecznej regotyzacji). Odnowione zostały też portale, gzymsy, częściowo szczyt zachodni. Wnętrze posiada dziś wystój współczesny, związany z obrządkiem grekokatolickim. Średniowieczne zabudowania szpitala nie zachowały się, kaplica obecnie sąsiaduje z XIX-wiecznym budynkiem szkoły.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kaplica szpitalna św. Ducha, ob. kościół prawosławny, E.Kulesza-Szerniewicz, nr 7259, Trzebiatów 1997.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenberg, Stettin 1914.