Historia
Zalążkiem trzcińskiego ratusza był wzniesiony na początku XIV wieku murowany dom kupiecki, utworzony na miejscu drewnianej budowli o tej samej funkcji z drugiej połowy XIII wieku. Pierwszy dom powstał w związku z lokacją miasta, założonego na miejscu starszej osady targowej, odnotowanej w źródłach pisanych w 1248 roku. Jako „civitas” Trzcińsko wspomniane zostało po raz pierwszy w 1281 roku. Zapewne mniej więcej w tym okresie wzniesiona została drewniana budowla, wraz ze wzrostem zamożności miasta przebudowana w konstrukcję murowaną. Początkowo służyła ona przede wszystkim bogatszym kupcom, podczas gdy drobniejsi sprzedawcy musieli się zadowalać budami i straganami przystawianymi do budynku od strony zewnętrznej.
W 1320 roku w przekazach pisemnych po raz pierwszy odnotowani zostali rajcy Trzcińska, najprawdopodobniej urzędujący w domu kupieckim. W 1378 roku, po podziale rady miejskiej na starą i nową, jednoprzestrzenny budynek przekształcono w ratusz, dzieląc jego wnętrze na trzy pomieszczenia, a halę kupiecko – targową przenosząc do przystawionej obok konstrukcji szachulcowej. Pierwsza wzmianka źródłowa o nowej budowli odnotowana została w 1409 roku, kiedy to wspomniana została pod nazwą „theatrum”. Prawdopodobnie na krótko przed tą datą przebudowano szkieletową halę kupiecką, nadając parterowi formę ceglaną, ale pozostawiając piętro nadal w konstrukcji szachulcowej. Obie części zunifikowano w pełni murowany późnogotycki budynek ratuszowy dopiero pod koniec XV wieku. Ostatnie prace nad nim prowadzone mogły być na początku XVI wieku, kiedy to niektóre wnętrza pokryto polichromiami.
Późnogotycka forma ratusza przetrwała do czasu pożaru miasta z 1607 roku. Przeprowadzony wkrótce potem remont mógł być okazją do wprowadzenia przekształceń renesansowych. Pod koniec XVII stulecia, w trakcie kolejnego remontu założono nową więźbę dachową i stropy, a także wprowadzono nowe podziały we wnętrzach. Pokrycie dachu ponownie wymieniono w 1739 roku. W latach 1810-1844 usunięto wszystkie przylegające do ratusza kramy, ponadto ponownie przekształcono wnętrza, celem przystosowania ich do mieszkań urzędniczych i cel więziennych. Niestety wiązało się to również z przebiciem w średniowiecznych murach nowych otworów okiennych. Już w 1881 roku stan ratusza był na tyle zły, że rozważano nawet jego rozbiórkę. Na szczęście na początku XX wieku przeprowadzono gruntowny remont, ponownie zmieniający układ niektórych pomieszczeń. Ostatnią kompleksową renowację ratusz przechodził w latach 70-tych XX wieku.
Architektura
Najstarszy budynek ratusza, czy też początkowo jeszcze domu kupieckiego, wzniesiony był na planie prostokąta pośrodku placu rynkowego, mniej więcej w centralnej części otoczonego murami obronnymi miasta lokacyjnego. Była to konstrukcja murowana z cegły w wątku gotyckim i granitu (fundamenty, piwnice), przykryta dwuspadowym dachem. Wnętrze budynku pierwotnie było jednoprzestrzenne, a od drugiej połowy XIV wieku podzielone na trzy pomieszczenia w przyziemiu, zapewne doświetlane niewielkimi oknami ostrołucznymi. Wejście do budynku wiodło od zachodu, poprzez usytuowany na osi, ostrołucznie zamknięty, uskokowy portal. Przy elewacji wschodniej dostawiona była hala kupiecka o konstrukcji szachulcowej, na początku XV wieku przebudowana w aneks o murowanym parterze i szachulcowym piętrze.
Pod koniec XV wieku ratusz posiadał rzut mocno wydłużonego prostokąta o wymiarach 12,5 x 26 metrów, za sprawą przyłączenia dawnej hali kupieckiej i utworzenia wspólnej bryły przykrytej dwuspadowym dachem z wieżyczką na sygnaturkę. Budynku nie podwyższono znacznie, przebudowano jedynie wschodnią szachulcową część przy użyciu cegły. Wyróżniającym elementem stały się trójkątne szczyty elewacji wschodniej i zachodniej, pokryte dekorację maswerkową i zwieńczone na krawędziach sterczynami. Okna na piętrze uzyskały wówczas profilowane obramienia i późnogotyckie zamknięcia kotarowe. Wejście do budynku pozostawiono w starym portalu zachodnim, lecz utworzono też szeroki ostrołuczny portal w ścianie wschodniej, ujęty bledną ostrołuczną i flankowany dwoma blendami kolistymi.
Wewnątrz ratusza piwnicę pod zachodnią częścią budynku przykryto sklepieniem kolebkowym. W przyziemiu umieszczono sień wejściową, podzieloną na dwa przęsła przykryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Znalazła się ona pomiędzy dwoma większymi salami, z których południowa również zwieńczona została sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Obok, bliżej ściany południowej, usytuowano klatką schodową wiodącą do piwnicy. Na piętrze między innymi umieszczono reprezentacyjną komnatę ze sklepieniem sieciowym. Żebra tegoż sklepienia pomalowane zostały w pasy, natomiast łączące je zworniki ozdobiono motywami rozet. Pola pomiędzy żebrami udekorowano malowidłami przedstawiającymi stylizowane wici roślinne.
Stan obecny
Zachowany do dziś budynek średniowiecznego ratusza posiada formę częściowo przekształconą na skutek prac budowlanych z XVII-XIX wieku. Z pierwotnego założenia z początku XIV wieku pozostała wysoka piwnica posiadająca kolebkowe sklepienie oraz część murów obwodowych parteru, włącznie z portalem w elewacji zachodnie. Późnogotyckie są mury piętra i wschodniej części budynku, wraz z obydwoma szczytami oraz portalem wschodnim. Wewnątrz zachowała się sień ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz dawna sala sądowa z późnogotyckim sklepieniem sieciowym, obecnie pokrytym polichromią powstałą w XVI wieku. Mury ratusza przeprute są dziś nowożytnymi oknami lecz wciąż widocznych jest kilka pierwotnych, zamurowanych okien późnogotyckich o ceglanych obramieniach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, ratusz, K.Kalita-Skwirzyńska, nr 7145, Trzcińsko Zdrój 1999.
Pawlak R., Polska. Zabytkowe ratusze, Warszawa 2003.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.