Historia
Kościół we wsi znanej w średniowieczu pod nazwą Sanctus Swerardus, miał według tradycji ufundować około 1045 roku Kazimierz Odnowiciel, a poświęcić około 1073 roku św. Stanisław męczennik. Ponadto według legendy budynek powstać miał w miejscu gdzie znajdowała się pustelnia św. Świerada, mnicha benedyktyńskiego żyjącego na przełomie X i XI wieku. Bardziej jednak prawdopodobne, iż kościół wzniesiono pod koniec XI lub na początku XII wieku.
W XIII stuleciu do północnej ściany prezbiterium dobudowana została zakrystia. W latach 1325 – 1327 kościół w Tropiu wymieniony został w spisie dziesięciny, zaś w 1347 roku odnotowano ufundowanie kościoła pod wezwaniem św. Świerarda wobec wielkiej ruiny kościoła, co zapewne związane było z gruntownymi pracami remontowymi. W XVI wieku mury prezbiterium kościoła nadmurowano i przesklepiono oraz dobudowano do południowej ściany nawy kaplicę.
W dokumentach sprzedaży dóbr Tropsztyna z 1535 roku, kościół wzmiankowany był pod wezwaniem św. Geralda. Od 1556 do 1603 roku służył on protestantom jako zbór kalwiński. W drugiej połowie XVI wieku miał zostać zdewastowany przez arian, a po odbudowie powtórnie konsekrowany w 1611 roku. W trakcie prac budowlanych z XVII wieku, zapewne około 1634 roku, została dobudowana kruchta i aneks przy północnej ścianie nawy, nastąpiło także rozbudowanie nawy ku zachodowi i podwyższenie zakrystii.
Architektura
Orientowany względem stron świata kościół zbudowano z ciosów piaskowca spojonych gliną z niewielką domieszką wapna. Pierwotnie budowla była jednonawowa, na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach wnętrza 6,3 x 11,5 metra, z wyodrębnionym węższym prezbiterium na planie zbliżonym do kwadratu wielkości 3,2 x 3 metry. W XIII wieku dobudowano zakrystię przylegającą do północnej ściany prezbiterium, wzmocnioną w narożnikach dwoma przyporami.
Kościół oświetlały w okresie romańskim, niewielkie, wąskie okna o półkolistych zwieńczeniach i rozglifieniach od strony zewnętrznej. Dwa takie okna funkcjonowały w ścianach bocznych nawy, jedno we wschodniej ścianie prezbiterium. Wyjątkowo w ścianie zachodniej umieszczone było wysoko nad gruntem trójdzielne przeźrocze, mające najbliższą analogię w krakowskim kościele św. Andrzeja. Wejście prowadziło do nawy od zachodu poprzez portal o szerokości 3 metrów, prawdopodobnie flankowany półkolumnami z kapitelami. Drugie, pomocnicze wejście mogło być zlokalizowane w północnej ścianie nawy, koło prezbiterium.
Wewnątrz nawę od prezbiterium oddzielała arkada tęczy wsparta na gzymsie impostowym o prostym profilu. W ścianach bocznych prezbiterium utworzono małe wnęki, pierwotnie służące do umieszczenia sediliów. Prezbiterium i arkada tęczy udekorowane były barwnymi malowidłami.
Stan obecny
Z pierwotnej romańskiej budowli pozostały tylko mury prezbiterium, obecnie wtórnie podwyższone, oraz relikty północnej i zachodniej ściany nawy, obudowane od zewnątrz nowożytnymi aneksami. Przetrwała także XIII-wieczna zakrystia. Wewnątrz w ościeżu łuku tęczowego zachowały się fragmenty romańskiego malowidła, przedstawiające postać króla z berłem w prawej dłoni, przypuszczalnie węgierskiego św. Stefana, który sprowadził św. Świerada znad Dunajca na węgierską wówczas Słowację. Z czasów budowy kościoła pochodzi ponadto arkada tęczy i zamurowane ościeże okna we wschodniej ścianie prezbiterium. To ostatnie jest oryginalne, ale bez zachowanego zwieńczenia. W środku kościoła odnaleźć można również romański zacheusz w formie malowanego krzyża, umieszczony obok późniejszego, gotyckiego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozieł S., Dotychczasowe wyniki badań archeologiczno – architektonicznych przy kościele św. Świrada w Tropiu nad Dunajcem, „Nasza Przeszłość”, tom 23, 1966.
Kubica E., Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi i Wołynia, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, tom XVII, Rzeszów 1996.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.