Historia
Podtarnowska parafia mieszkańców pobliskiego zamku wraz z kościołem „Na Burku” (nazwa przypuszczalnie pochodząca od niemieckiego słowa „der burg”) miała funkcjonować w XIV wieku. W 1400 roku biskup Piotr Wysz przyłączył ją do parafii kolegiackiej w obrębie murów obronnych lokacyjnego miasta, a z jej uposażenia utworzył przy kolegiacie kanonię. Późnogotycki kościół został wzniesiony na terenie skasowanej parafii w 1458 roku, na miejscu starszej świątyni, jakoby przez „sześciu wieśniaków z Przedmieścia Większego”. Konsekrację budowli przeprowadzili w 1462 roku dwaj kardynałowie ruscy, Izydor i Mikołaj, przebywający wówczas z misją na dworze królewskim w Krakowie.
Na początku XVII wieku kościół został uszkodzony przez pożar. Odbudowano go około 1621 roku z inicjatywy księdza Andrzeja Tarły, kanonika krakowskiego. W połowie XIX wieku, w związku z zagrożeniem spowodowanym przez obsuwający się brzeg potoku, kościół przesunięto na nowe podmurowanie. W 1854 roku budowlę odnowiono. W 1910 roku dobudowano wieżę, częściowo przebudowaną w trakcie gruntownego remontu zabytku z lat 1963-1964. Na przełomie 2008 i 2009 roku dokonano kolejnego remontu budowli.
Architektura
Kościół usytuowany został w odległości około 200 metrów od placu rynkowego Tarnowa, po przeciwnej stronie strumienia Wątok, poza obrębem miejskich murów obronnych. Wzniesiony został z drewna w konstrukcji zrębowej (wieńcowej), a więc bez użycia gwoździ, ze ścianami składającymi się z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach) na zamki. Pierwotnie był budowlą bezwieżową, składającą się z prostokątnej w planie nawy, węższego od niej, wielobocznie zakończonego na wschodzie prezbiterium i zakrystii po stronie północnej.
Wejście do nawy kościoła tradycyjnie wiodło od zachodu i południa. Oświetlenie początkowo zapewniały tylko trzy okna w południowej ścianie nawy. Wnętrze przykryte było płaskimi stropami, nad którymi w typowy dla Małopolski sposób kościół przykryto gontowym dachem ze wspólną kalenicą dla nawy i prezbiterium. Przestrzeń nawy i prezbiterium rozdzielono sfazowaną belką tęczy. Ściany od zewnątrz zostały oszalowane.
W kościele zastosowano storczykową więźbę dachową oraz system zaskrzynieniowy. Więźbę dostosowano bowiem do szerokości prezbiterium, przez co szersza nawa nie dała oparcia więźbie dachowej, a to zaś wymusiło przedłużano górnych partii ścian prezbiterium na nawę, aż do ściany zachodniej i w ten sposób uzyskanie oparcia dla więźby nad nawą. Wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy utworzyły przestrzenie przykryte obniżonym stropem, wyglądającym jak zawieszona skrzynia (tzw. zaskrzynienia).
Stan obecny
Kościół składa się dziś z późnogotyckiej nawy i prezbiterium oraz ze współczesnej, XX-wiecznej wieży, naśladującej rozwiązania XVI-wieczne i późniejsze cebulaste hełmy. Nie stoi on dokładnie w miejscu budowy z okresu średniowiecza, ale został przesunięty na betonowy cokół nieco dalej od strumienia Wątok, w związku z zagrożeniem obsunięcia stoków. W okresie nowożytnym przebite zostały okna w prezbiterium oraz okna północne w nawie. Wnętrze kościoła wypełnione jest dziś głównie nowożytnym wyposażeniem. Pochodzący z kościoła późnogotycki tryptyk z początku XVI wieku jest depozytem Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół pomocniczy p.w. NMP Wniebowziętej „Na Burku”, ob. p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej, L.Hrycow-Buczyńska, nr 10741, Tarnów 1991.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.
Poniewozik L., Kościelne początki Tarnowa, „Archiwa, biblioteki i muzea kościelne”, nr. 102 (2014).