Historia
Pierwszy kościół szpitalny poza miejskimi murami obronnymi Szydłowa zbudowany został prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku. W 1368 roku król Kazimierz III Wielki ufundował obok niego za zgodą papieża Urbana V klasztor franciszkański. Zapewne w pierwszej połowie XVI wieku klasztor został zaadaptowany na szpital czy też przytułek dla ubogich i starców, co związane było z późnogotycką przebudową całego kompleksu.
W 1630 roku kościół św. Ducha i szpital zostały zniszczone przez pożar. Niedługo później musiały zostać odbudowane, gdyż w 1664 roku w szpitalu znajdowało się 12 ubogich. Około połowy XVIII wieku kościół a zwłaszcza szpital zostały ponownie zniszczone przez pożar i raz jeszcze odbudowane w drugiej połowie tamtego stulecia. Kościół św. Ducha w ruinę popadł przypuszczalnie w drugiej połowie XIX wieku, natomiast w budynku szpitala przytułek funkcjonował do 1944 roku, kiedy to uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych.
Architektura
Kompleks szpitalny zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem usytuowany został poza miejskimi murami obronnymi. Wzniesiono go z łamanego, łączonego zaprawą wapienia po wschodniej stronie Szydłowa, naprzeciwko bramy Opatowskiej, w odległości około 120 metrów od placu rynkowego. Zespół budynków składał się z kościoła oraz zabudowań mieszkalno – szpitalnych.
Kościół był budowlą gotycką, orientowaną względem stron świata, ale z lekkim odchyleniem osi wschodniej części ku północy. Składał się z pojedynczej nawy, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, z trójbocznym zamknięciem po stronie wschodniej. Od strony północnej znajdowała się mała zakrystia, natomiast od zachodu fasadę poprzedzał przedsionek, z którego prowadziły wejścia zarówno do kościoła jak i do symetrycznie rozmieszonych dwóch skrzydeł szpitalnych. Od wschodu i południa ściany kościoła podpierały przypory, od północy ich rolę pełniła zakrystia. W kościele i kruchcie wykonane były sklepienia.
Zabudowania szpitalne miały formę silnie wydłużonego prostokąta, umieszczonego z grubsza na linii północ – południe, prostopadle do osi wzdłużnej kościoła. Rozmieszczone w jednym trakcie pomieszczenia były podzielone na dwie części, osobne dla kobiet i dla mężczyzn. Każda część o wymiarach około 13,5 x 7,5 metra składała się z dwóch izb, które najpewniej przykryte były drewnianymi stropami.
Stan obecny
Kościół i zabudowania szpitalne znajdują się dziś w stanie niezadaszonej ruiny, z murami zachowanymi miejscami do pełnej wysokości a partiami z ubytkami w koronie. Większe zniszczenia odniósł kościół, dłużej pozostający w ruinie, ze zdegradowaną zwłaszcza częścią prezbiterialną. W okresie nowożytnym największe przekształcenia dotknęły pomieszczeń szpitalnych, modernizowanych w stylistyce renesansowej, barokowej i klasycystycznej po częstych pożarach. Kościół zachował późnogotycki układ przestrzenny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół rzym.-kat. św. Ducha i szpital dla ubogich, Z.Łabędzki, nr 1868, Szydłów 1994.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, województwo kieleckie, zeszyt 1, powiat buski, red. J.Łoziński, B.Wolff, Warszawa 1957.