Historia
Pierwszy kościół funkcjonował we wsi Szaniec co najmniej od końca XIII wieku, gdyż w 1299 roku prebendę nadał tam opactwu mogilskiemu biskup krakowski Iwon Odrowąż (wieś należała do rodu Odrowążów). Następnie w latach 1326 – 1327 odnotowani zostali w źródłach pisanych pleban z Szańca o imieniu Jakub, współbleban Marcin, Boguta scholastyk oraz Andrzej prebendariusz.
Późnogotycki, murowany kościół parafialny w Szańcu wzniesiony został około 1480-1499 roku, prawdopodobnie z inicjatywy Krzesława z Kurozwęk, od 1476 roku kanonika krakowskiego i sekretarza koronnego. Krzesław konsekrował też kościół w 1499 roku jako biskup kujawski, za zgodą biskupa krakowskiego Fryderyka. W XVI wieku dobudowano do kościoła od północy późnogotycką jeszcze zakrystię wraz ze skarbczykiem.
W czasie XVII-wiecznych wojen kościół musiał być zniszczony, odnaleziono bowiem tablicę z informacją o ponownej konsekracji w 1662 roku, która zapewne związana była z prowadzonymi pracami remontowymi. W 1863 dobudowano kruchtę północną, zaś w 1914 roku kruchtę zachodnią. Budowla została też wówczas odnowiona. Kolejny remont miał miejsce w 1930 roku.
Architektura
U schyłku średniowiecza kościół składał się z korpusu nawowego oraz z węższego i niższego, zamkniętego na wschodzie wielobocznie prezbiterium, obu wzniesionych z kamiennych ciosów. Korpus otrzymał formę dwunawowej i trójprzęsłowej hali. Po północnej stronie prezbiterium dostawiono zakrystię ze skarbczykiem w części zachodniej, natomiast przy korpusie nawowym, także od północy, usytuowano dwuprzęsłową kaplicę.
Kościół od zewnątrz opięty został uskokowymi przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem, za wyjątkiem przypory południowo – wschodniej nawy. Wskazywałoby to na rozpoczęcie prac budowlanych od prezbiterium i zakończenie pierwszej fazy na budowie ściany wschodniej korpusu, do której dobudowano następnie trzy pozostałe ściany obwodowe. Elewacje korpusu, prezbiterium i kaplicy posadowiono na profilowanym cokole, a także ujęto gzymsami kapnikowymi i koronującymi. Dwuspadowy dach korpusu od zachodu zamknięto trójkątnym szczytem zdobionym półkolistymi blendami.
Oświetlenie kościoła zapewniały przede wszystkim wysokie, ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna dwudzielne (wypełnione kamiennymi laskami), przeprute w korpusie od południa, w prezbiterium od południa i wschodu. W kaplicy od północy umieszczono parę szerszych okien trójdzielnych, natomiast w fasadzie zachodniej korpusu jedynie okulus wypełniony kamiennym krzyżem, osadzony nad ostrołucznym, profilowanym portalem wejściowym. Od południa do nawy prowadził gotycki portal schodkowy dekorowany laskowaniem.
Kaplicę otwarto do wnętrza nawy północnej dwiema ostrołukowymi arkadami wspartymi na ośmiobocznym filarze. Również ostrołukową arkadą połączono korpus z prezbiterium, przy czym udekorowano ją dodatkowo herbami Poraj i Łabędź. Wnętrze korpusu podzielono na dwie nawy dwoma smukłymi, ośmiobocznymi filarami osadzonymi na cokołach z profilowanymi bazami. Ich zadaniem było podtrzymywanie sklepienia krzyżowo – żebrowego i trójpodporowego. To drugie musiano utworzyć, by żebra mogły oflankować arkadę tęczy na wschodzie oraz okulus na zachodzie. Sklepieniem krzyżowo – żebrowym przykryto kaplicę i prezbiterium, tradycyjnie w odmianie sześciodzielnej nad wschodnim zamknięciem. Żebra opuszczono na wsporniki ostrosłupowe, w kaplicy z dekoracją maswerkową. Nad zakrystią i skarbczykiem umieszczono kolebkę.
Stan obecny
Kościół w dużym stopniu zachował gotycką formę, ze wszystkimi partiami budowli powstałymi w okresie średniowiecza: korpusem nawowym, prezbiterium, kaplicą północną, zakrystią ze skarbczykiem. Nowożytnym dodatkiem jest kruchta zachodnia przysłaniająca fasadę z portalem wejściowym i okulusem oraz kruchta północna przy kaplicy. Brzydko prezentuje się współczesny daszek rozpięty między przyporami nad portalem południowym. Ponadto zachował się portal z prezbiterium do zakrystii, sklepienia wszystkich gotyckich części wraz z systemem ich podtrzymywania i licznymi detalami architektonicznymi. Od południa na jednej z przypór znajduje się zegar słoneczny z datą 1599 (być może jednak jest on młodszy).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, województwo kieleckie, zeszyt 1, powiat buski, red. J.Łoziński, B.Wolff, Warszawa 1957.