Historia
W 1339 roku Johannes Nothaft, komtur Bierzgłowa, podarował dwóm toruńskim mieszczanom osiem włók ziemi w istniejącej już wsi Świerczynki (Pipingsee), a w 1345 roku opiekę nad kościołem św. Jana otrzymał toruński klasztor benedyktynek. Wskazywałoby to na budowę kościoła około drugiej ćwierci XIV wieku, przy czym nawa, prezbiterium i podstawa wieży zbudowane zostały w ramach jednej kampanii budowlanej, bez większych przerw w pracach. Toruńskie benedyktynki opiekowały się kościołem do 1834 roku. W trakcie wojny trzynastoletniej mógł on zostać uszkodzony, być może wówczas zniszczeniu uległo sklepienie prezbiterium. W XVIII wieku przeprowadzono przebudowę kościoła, był on także odnawiany w pierwszej połowie XIX wieku i w 1914 roku.
Architektura
Kościół został wymurowany z cegły w wiązaniu wendyjskim i głazów narzutowych z których utworzono cokół, jako budowla jednonawowa o wymiarach 14,3 x 9,9 metrów, z nieco węższym prezbiterium po stronie wschodniej i wieżą od zachodu, częściowo wtopioną w korpus. Prezbiterium o długości 9,5 metra oraz szerokości 7,7 metra zamknięto od wschodu wielobocznie, natomiast wieża utworzona została na planie kwadratu o bokach długości 5,2 metrów. Początkowo prawdopodobnie jej górna część była konstrukcji drewnianej. Przy północnej ścianie prezbiterium znajdowała się niewielka średniowieczna zakrystia.
Pierwotnie jedynie elewacje prezbiterium opięte były uskokowymi przyporami, wyrastającymi ponad koronę murów i zwieńczonymi pinaklami (wzorowanymi zapewne na kościele farnym w Golubiu). Podział horyzontalny całego kościoła zapewnił tynkowany fryz pod okapem dachu, poprowadzony przez elewacje prezbiterium, nawy i wieży. Okna najpewniej pierwotnie zamknięte były ostrołucznie, być może wyposażone w proste maswerki.
Wejście do kościoła prowadziło od południa przez portal w nawie, a także od zachodu przez dość wąski, ostrołuczny portal bez uskoków i profilowania. Ten drugi flankowany był przez dwie małe wnęki w murze. Prowadził do kruchty w przyziemiu wieży, otwartej na nawę. Nawa sprzężona została z prezbiterium ostrołuczną, sfazowaną arkadą. Przykryto ją drewnianym stropem, podczas gdy w prezbiterium prawdopodobnie założone było sklepienie krzyżowe.
Stan obecny
Kościół w większości posiada formę uzyskaną w średniowieczu, za wyjątkiem górnej części wieży, przebudowanej w XVIII stuleciu oraz aneksu po stronie północnej. Wszystkie okna zostały w okresie nowożytnym powiększone i zamknięte półkoliście, a do nawy w XIX lub XX wieku dostawiono przypory. Z pierwotnych detali architektonicznych uwagę zwracają eleganckie przypory ze sterczynami przy prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Thorn, red. J.Heise, Danzig 1889.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 16, powiat toruński, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1972.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.