Historia
W 1279 roku Świebodzice (niem. Freiburg) otrzymały od księcia Henryka IV potwierdzenie prawa miejskiego i przywilejów handlowo – gospodarczych. Stały się dzięki temu jednym ze znaczniejszych ośrodków w regionie, choć miasto nie posiadało jeszcze wówczas murowanych obwarowań, a co najwyżej fortyfikacje drewniano – ziemne. Według nowożytnych przekazów kronikarskich mury miejskie ufundować miał książę świdnicko – jaworski Bolko I Surowy pod koniec XIII wieku, jednak najprawdopodobniej kamienne obwarowania wzniesione zostały dopiero w pierwszej połowie XIV stulecia, być może w związku z wydaniem przez Bolka II w 1337 roku przywileju potwierdzającego wszystkie prawa i ciężary świebodzickich mieszczan, lub nawet w drugiej połowie XIV wieku albo na początku XV wieku. Po raz pierwszy zostały wzmiankowane dopiero w 1419 roku.
Pierwszy, poważny chrzest bojowy obwarowania Świebodzic mogły przejść w 1345 roku, kiedy to zostały najechane przez wojska czeskie Jana Luksemburczyka, będącego w stanie wojny z królestwem polskim Kazimierza Wielkiego, a zarazem z jego sojusznikiem Bolkiem II świdnickim. Oblężenie odparła Świdnica, ale zdobyta została nieodległa Kamienna Góra, przypuszczalnie więc zdobyte mogły także zostać Świebodzice. Lepiej poświadczone walki o miasto miały miejsce w okresie wojen husyckich. W 1427 roku Świebodzice znalazły się na trasie przemarszu taboryckich wojsk, które według miejscowej tradycji przeprowadzić miały aż trzykrotny atak na miejskie obwarowania. Obrońcom miało udać się odeprzeć napastników i ochronić miasto, jednak w 1430 roku źródłowo poświadczona została obecność w Świebodzicach oddziału husytów, powracającego ze zwycięskiej wyprawy. Być może więc w rzeczywistości trzy lata wcześniej mieszczanie ocalili mienie, dobytek i życie zawierając jak wiele innych miast układy z najeźdźcami. Udana obrona niedużego miasta byłaby tym bardziej nieprawdopodobna, iż w 1428 roku oddziały husyckie zaatakowały i zdobyły pobliski zamek Książ, który pozostawać miał w ich rękach przez kolejny rok.
Po zakończeniu wojen husyckich Śląsk pogrążył się w chaosie i anarchii potęgowanej bandytyzmem i prywatnymi konfliktami. Także świebodzickie miasto i zamek miały wówczas stać się siedzibą raubritterów, urządzających stamtąd grabieżcze wyprawy. W 1445 roku ówczesny pan miasta i zamku Książ, Herman von Zettritz, miał nawet zostać ekskomunikowany przez biskupa wrocławskiego, przy czym klątwą obłożono także Świebodzice z powodu składowania w nich skradzionych dóbr kościelnych. Dopiero w 1463 roku ład na Śląsku postanowił zaprowadzić utrakwistyczny król czeski Jerzy z Podiebradu, który zajął zamek Książ, osadzając na nim Birkę von Nassidel, a następnie Hansa von Schellendorf. Ten ostatni, jako oskarżany o rabunki zwolennik husytyzmu, w 1475 i 1477 roku stał się celem wojsk węgierskich Macieja Korwina, które w 1477 roku wyprawić się też miały na Świebodzice, choć skutki ówczesnych walk nie są znane.
Na początku XVI wieku miasto weszło w okres stabilizacji i względnego spokoju za sprawą kupna miejscowych dóbr (wsie Pełcznica, Ciernie oraz zamki Książ, Rogowiec i Radosno) przez Konrada von Hochberga. Gorsze czasy wojen, epidemii i trudności gospodarczych nadeszły w XVII wieku, kiedy to również wartość średniowiecznych obwarowań znacznie spadła na skutek rozwoju broni palnej. Zostały one częściowo zniszczone pod koniec wojny trzydziestoletniej oraz w wielkim pożarze miasta w 1774 roku, choć już wcześniej, podczas wojen śląskich, miasto przechodziło z rąk do rąk, a obwarowania nie stanowiły żadnej przeszkody. Na początku XIX wieku do Świebodzic wkroczyły wojska napoleońskie, które zarządziły akcję rozbiórkową fortyfikacji, na szczęście nie przeprowadzoną zbyt sumienie. Wtedy też zdecydowano się wydzierżawić fosę i wały mieszczanom, którzy z czasem zagospodarowali je na planty i ogrody.
Architektura
Miasto założone zostało po wschodniej stronie rzeki Pełcznicy, w jednym z jej delikatnych zakoli. Otrzymało ono w planie kształt zbliżony do owalu czy też elipsy z nieco dłuższymi bokami usytuowanymi z grubsza na linii północny – zachód, południowy – wschód, obejmujący obszar około 9 ha. Wewnątrz obwodu obronnego, pośrodku miasta znajdował się czworoboczny rynek, połączony z bramami poprzez wychodzące z narożników drogi. Południowo – wschodni róg miasta w bliskiej odległości od obwarowań zajął kościół farny, odgrodzony wraz z cmentarzem od zabudowy mieszkalnej. Miasto najpewniej nie posiadało uliczki podmurnej, ale teren w pobliżu murów w średniowieczu zajmowany był przez tylne, niezabudowane części parcel, pokryte ogrodami i sadami mieszczan. W obrębie Świebodzic znajdował się zamek, przypuszczalnie zlokalizowany we wschodniej części miasta, w pobliżu bramy Świdnickiej. Przypuszczalnie miał on formę wieżowego domu na rzucie prostokąta, wpisanego w pierścień muru miejskiego.
Mury obronne zbudowano z kamienia polnego i łamanego. Tworzyły one tylko jeden pierścień, poprzedzony od zewnątrz fosą i ziemnym wałem. Zwieńczone były chodnikiem obronnym umieszczonym na odsadzce i poszerzanym drewnianym gankiem oraz przedpiersiem z krenelażem. Obwód murów wzmocniony był dziewięcioma lub dziesięcioma czworobocznymi basztami, wysuniętymi mocno przed lico sąsiednich kurtyn, wyższymi od nich o jedną kondygnację i początkowo otwartymi od strony miasta lub zamykanymi lżejszymi ściankami szachulcowymi.
Do miasta prowadziły początkowo dwie, a następnie trzy bramy miejskie. Na wschodzie znajdowała się brama Świdnicka i Strzegomska (Dolna), a na zachodzie brama Bolkowska (Górna). Wszystkie bramy umieszczone zostały w wieżach na rzucie czworoboków, dużo wyższych od baszt i od czasów późnego średniowiecza poprzedzonych prostymi przedbramiami. Przedbramia te wysunięte były w stronę przekopu i zaczynały się tuż przed nim. W pierwszej połowie XV wieku mury zostały wzmocnione dodatkowymi wałami ziemi.
Stan obecny
Świebodzickie mury obronne zachowały się na około 70 – 80% pierwotnego obwodu. Najlepiej eksponowany jest fragment od ul. Piłsudskiego w południowej części dawnego obwodu, gdzie znajduje się zadaszona baszta oraz zrekonstruowany ganek obrońców. Ponadto znaczne fragmenty muru miejskiego znajdują się po stronie północnej, ukryte na tyłach posesji. Prostokątny w planie budynek sprzężony z odcinkiem miejskiego muru obronnego przy zbiegu pl. Jana Pawła II i ul. Żeromskiego prawdopodobnie jest pozostałością dawnego zamku miejskiego. Dom ma obecnie charakter nowożytnej kamienicy o wysokości pięciu kondygnacji, z murami utworzonymi z łamanego kamienia. W jego piwnicy zachowały się sklepienia krzyżowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Boguszewicz A., Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku, Wrocław 2010.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.
Świebodzice. Zarys monografii miasta, red. K.Matwijowski, Wrocław – Świebodzice 2001.
Wietrzyński R., Świebodzice. Miasto, ludzie, wydarzenia, Świdnica 2019.