Historia
Mury obronne w Brześciu zbudowane zostały zapewne w pierwszej ćwierci XIV wieku, w miejscu starszych fortyfikacji drewniano – ziemnych, których prawdopodobnie powtórzyły obrys. Budowa obwarowań miejskich wiązała się z okresem, w którym Brześć pełnił rolę stolicy księstwa za czasów Władysława Łokietka. Potwierdzeniem istnienia silnych, a więc zapewne murowanych fortyfikacji był fakt, iż miasto w czasie wojen polsko-krzyżackich kilkakrotnie z powodzeniem odpierało szturmy krzyżackich najeźdźców. Dopiero w 1332 roku skapitulowało wraz z zamkiem po jedenastu dniach oblężenia armii krzyżackiej używającej machin oblężniczych („quia fregerunt murum civitatis cum machinis”, „ad destruendum muros civitatis”).
Za rządów krzyżackich fortyfikacje miejskie zostały zapewne wyremontowane i wzmocnione, bowiem zakonnicy utworzyli w Brześciu komturię. W 1334 roku wielki mistrz krzyżacki Luther von Braunschweig i król Kazimierz Wielki zawarli porozumienie, na mocy którego „castrum, civitatem et terram Brestensem” miały zostać przekazane w ręce księcia mazowieckiego Siemowita, bądź gdyby ten nie chciał, w ręce biskupa włocławskiego Macieja z Gołańczy, a w razie nie podpisania trwałego pokoju miały zostać wydane Krzyżakom w stanie należytego utrzymania i po odnowieniu zamku. Ostatecznie Kazimierz Wielki przejął Brześć od zakonu w 1344 roku. Relacje z XV-XVI wieku opisywały miasto jako otoczone murem i dobrze obwarowane.
W czasie wojny szwedzkiej w 1655 roku średniowieczne mury obronne Brześcia jeszcze stawiały opór nieprzyjacielowi. Zostały one wtedy częściowo zniszczone, co uwieczniono na panoramie z 1657 roku widokiem kilkudziesięciometrowej wyrwy załatanej palisadą. Niemniej w 1670 roku miasto choć opasane ceglanym murem, było spustoszone. Zapewne do jego odbudowy czerpano materiał z przestarzałych już obwarowań. W końcu XVIII wieku istniały jeszcze dwie bramy i resztki muru. Później fortyfikacje uległy niemal całkowitej zagładzie.
Architektura
Obwód murów obronnych zakreślał kształt zbliżony do podkowy, opartej prostym odcinkiem o rzekę Zgłowiączkę po stronie zachodniej i z zaobleniem po stronie wschodniej. Odcinek zachodni wraz z dwoma narożnikami miasta był najlepiej chronionym naturalnymi warunkami fragmentem Brześcia, pod który podejście utrudniały podmokłe i bagniste tereny. Dodatkowo południowy narożnik wzmacniały obwarowania zamku, połączonego z murem miejskim. Powierzchnia miasta w murach wynosiła około 8,5 ha, a długość linii obwarowań około 1100 metrów.
Mur obronny zbudowany był z cegły na kamiennym fundamencie, miał zaledwie około 1 metra grubości, podobnie jak inne wczesne obiekty obronne północnego regionu Polski. Wysokość muru nie jest znana, wiadomo natomiast, że zwieńczony był blankowanym krenelażem. Jego istnienie wskazywałoby na funkcjonowanie chodnika straży, który musiał być utworzony na drewnianym ganku z powodu zbyt wąskiej korony muru. Od bardziej zagrożonej strony północno – wschodniej, wschodniej i południowej, mur zaopatrzony był w baszty o nieznanej liczbie i rozstawieniu. Natomiast cały zachodni bok miasta od strony rzeki, aż do północnej bramy nie miał żadnych dodatkowych elementów obronnych. Baszty były prostokątne w planie i przewyższały mur o jedną kondygnację. Być może jedna z baszt od północnego – wschodu była znacznie wyższa i masywniejsza niż inne.
Brześć miał od początku istnienia obwarowań dwie główne bramy, leżące na trasie drogi o kierunku południkowym. Brama północna leżała przy jedynej ulicy wylotowej w tym kierunku, blisko zespołu klasztornego dominikanów. Sytuacja bramy południowej nie jest całkowicie pewna. Prawdopodobnie znajdowała się u wylotu ul. Krakowskiej, tj. nie przy zamku, lecz bardziej na wschód. Nad rzekę, w kierunku zachodnim wyprowadzała trzecia brama o lokalnym znaczeniu, nie wiadomo czy pierwotna. Bramy mieściły się w prostokątnych wieżach, północna miała przedbramie zakończone mostem zwodzonym. Zewnętrzne wzmocnienie obwarowań stanowiła fosa.
Stan obecny
Obwarowania w Brześciu nie zachowały się do czasów współczesnych, nie licząc reliktów muru w północno – zachodniej części miasta. Wzniesiony z cegły na fundamencie z kamieni polnych ma około 1 metra grubości i nosi ślady licznych reperacji oraz przemurowań. Nie zachowało się jego pierwotne zwieńczenie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Olszacki T., Rezydencje Andegawenów po obu stronach Karpat. Wstęp do badań [w:] Zamki w Karpatach, red. J.Gancarski, Krosno 2014.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.