Historia
Nazwa majątku rodu Zalak po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie datowanym na 1238 rok, do budowy gródka doszło więc około pierwszego trzydziestolecia XIII wieku. Imię Zalak pojawiło się również w 1256 roku, kiedy chłopi pańszczyźniani z zamku Ovad sprzedali część swojej ziemi, oraz w 1269 roku, gdy król Bela IV podarował Zalak komesowi Dés, synowi niejakiego Kazó z rodu Herman, ponieważ z rozkazu króla zbudował on w Körmend wieżę. Dlatego otrzymał „ziemię Zalak, która kiedyś należała do zamku ispána (komesa) w Vasvár, ale była pusta i niezamieszkana”. Dés nie mógł długo użytkować majątku, gdyż już w 1278 roku synowie Bertalana, również z rodu Herman, Márton i Balduin, sprzedali część majątku Zalak, a mianowicie zamek ze starymi wałami obronnymi i rowami. Przypuszczalnie drewniany gródek wówczas nie nadawał się już do zamieszkania i wkrótce potem został ostatecznie porzucony. Dokonano tego w metodyczny sposób, bowiem większość materiałów budowlanych oraz wyposażenia została rozebrana i wywieziona w celu dalszego wykorzystania w innym miejscu.
Architektura
Gródek zbudowany został na płaskim terenie, pośród podmokłych łąk i mokradeł, w pobliżu strumienia Csikorgó (w średniowieczu Fűzvölgy) płynącego po stronie zachodniej i strumienia Sorok na północy. Po południowej stronie znajdowała się wieś Zalak, której ludność zaopatrywała gródek w płody rolne. W pobliżu przebiegała też południkowa, stara droga rzymska, wciąż użytkowana w średniowieczu. Gródek posiadał w planie kształt zbliżony do koła. Jego wewnętrzna średnica wynosiła 20 metrów, zaś średnica zewnętrzna około 40 metrów.
Po wyznaczeniu lokalizacji gródka na odpowiednim terenie, przeniesiono na jego miejsce sporą ilość sięgającego około pół metra grubości żwiru z sąsiedniego pagórka, dla lepszego posadowienia centralnej budowli. Następnie wokół wykopano rów z płaskim dnem o głębokości około 2 metrów. Tak duża głębokość sięgała poniżej poziomu wód gruntowych, a więc nawet przy najsuchszej pogodzie w rowie było dobre pół metra wody. Centralną część gródka podwyższono wykopaną w trakcie budowy fosy ziemią i gliną, ale część materiału przerzucono też na zewnętrzną stronę fosy, gdzie usypano z niego niewielki wał.
Gdy zakończono zagęszczać i wyrównywać wewnętrzny teren gródka, przystąpiono do stolarki dębowych zabudowań. Pośrodku założenia zbudowano drewnianą wieżę o wymiarach 9 x 10 metrów, zorientowaną narożnikami względem stron świata, posadowioną na fundamencie z fragmentów cegieł i dachówek przywiezionych z sąsiednich ruin rzymskiej willi. Wewnętrzna strona fosy otoczona została pierścieniem obwarowań, na tyle szerokich, że nietypowo ich wnętrze zamiast solidnego ziemnego wypełnienia podzielono na mniejsze pomieszczenia, również wykonane z drewna. Zewnętrzna strona pierścienia tworzyła główną strefę obronną gródka, zapewne wyposażoną w zadaszony chodnik straży. Brama otwierała się po południowej stronie, z mostem przerzuconym nad fosą.
Centralny budynek o formie wieży mógł przypominać masywne dzwonnice znane z budowli sakralnych, wznoszone w konstrukcji słupowej. Posiadał co najmniej trzy lub cztery kondygnacje, jego ściany były oszalowane, a dach zapewne przykryty gontem, który wzmocniono żelaznymi gwoździami. Wejście do wieży otwierało się pośrodku jej południowej strony, naprzeciwko bramy wjazdowej do gródka. Wewnątrz w południowo – zachodnim narożniku jej przyziemia znajdował się piec.
Stan obecny
Miejsce po niezachowanym gródku nazywane jest dziś przez miejscowych „Csikófuttató”. Wyróżnia się niewielkim ziemnym kopcem otoczonym rowem, usytuowanym pośrodku schludnie zaoranego, ogrodzonego miedzami pola. Zalak znajduje się z dala od polnych i samochodowych dróg, w otoczeniu kilku strumieni i kanałów, zapewne więc dojście do niego nie należy do najłatwiejszych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Feld I., A magánvárak építésének kezdetei a középkori Magyarországon a régészeti források tükrében II, „Századok”, 149/2015.
Kiss G., Sorkifalud-Zalak, „Castrum 5”, 1/2007.
Kiss G., Tóth E., Sorkifalud – Zalak Árpád-kori vára [w:] Castrum Bene 1989. Várak a 13. században, Gyöngyös 1990.