Historia
Klasztor dominikanek pod wezwaniem św. Katarzyny w Veszprém założony został w 1240 roku przez biskupa Bertalana. Pierwsze zabudowania musiały zostać wzniesione dość szybko, gdyż już w latach 1246-1252 w klasztorze przebywała małoletnia księżniczka Małgorzata, córka króla Węgier Beli IV i Marii Laskariny (gdy osiągnęła 10 lat przeniosła się do ufundowanego przez ojca klasztoru na naddunajskiej wyspie w Budzie). Na przełomie XIV i XV wieku kościół klasztorny został powiększony o nowe prezbiterium, a następnie w późnych latach XV wieku podsklepiony i rozbudowany o kaplicę Najświętszej Marii Panny. Klasztor wyludnił się i został zniszczony na skutek zajęcia miasta przez wojska tureckie w 1552 roku. Odbudowę uniemożliwiła okupacja osmańska, w trakcie której zabudowania konwentu popadły w całkowitą ruinę.
Architektura
Klasztor założony został w północnej części miasta usytuowanego po północno – zachodniej stronie wzgórza zamkowego. Znajdował się po zachodniej stronie przepływającej przez Veszprém rzeki Séd, po zewnętrznej stronie jej zakola, na lekko opadającym ku niej terenie lewego brzegu. Konwent składał się z kościoła klasztornego oraz założonych po jego południowej stronie zabudowań klauzury. Od wschodu kompleks klasztorny sąsiadował z nadrzecznymi ogrodami oraz z cmentarzem, natomiast na południu mogły funkcjonować zabudowania gospodarcze.
Początkowo kościół klasztorny był prostą i niewielką budowlą o układzie typowym dla wiejskich budowli sakralnych. Składał się z prostokątnej, wydłużonej nawy oraz węższego i niższego prezbiterium na planie zbliżonym do kwadratu. Wnętrze zapewne oświetlały wąskie, lancetowate okna wczesnogotyckie, wejście natomiast znajdowało się pośrodku ściany zachodniej, pod okulusem. Żadna z niskich ścian nie była jeszcze podparta przyporami. Wewnątrz sklepieniem krzyżowo – żebrowym przykryte było jedynie prezbiterium. Nawę zapewne wieńczyła otwarta więźba dachowa, w zachodniej części korpusu górująca nad emporą mniszek.
Na przełomie XIV i XV wieku znacznie powiększono prezbiterium kościoła. Uzyskało ono szerokość niewiele mniejszą od nawy oraz znacznie większą długość z dwoma przęsłami i trójbocznym zamknięciem na wschodzie. Mury nawy zostały podwyższone w celu zrównania z wyższym od starego korpusu prezbiterium, a w konsekwencji podparte uskokowymi przyporami. Siedem przypór wybudowano przy prezbiterium, jedną od południa przy nawie. Prawdopodobnie w XV wieku dobudowano też od północy do prezbiterium zakrystię, dostawioną do przypory północno – wschodniej. Wnętrze kościoła oświetlały odtąd wysokie, ostrołuczne okna maswerkowe.
Rozbudowa późnogotycka kościoła sprawiła, iż po ponownym podwyższeniu murów obwodowych kościoła uzyskał on bardzo smukłą sylwetkę zwieńczoną wysokim dachem dwuspadowym o stromych połaciach. Celem podwyższenia murów była chęć założenia we wnętrzu nawy i w prezbiterium sklepień sieciowych z ceglanymi żebrami. Powiększeniu uległa wówczas zakrystia przekształcona w kaplicę, do której zachodniej ściany, a zarazem północnej ściany nawy, dostawiono kolejne późnogotyckie pomieszczenie.
Najstarsze skrzydło klauzury przylegało pod kątem prostym do nawy kościoła. Następnie wokół czworobocznego wirydarza wytyczono krużganki skomunikowane ze skrzydłem południowym i wschodnim. W skrzydle wschodnim w przyziemiu prawdopodobnie mieścił się kapitularz, przeniesiona tam mogła zostać też zakrystia po przebudowie pomieszczenia północnego na kaplicę. Piętro skrzydła prawdopodobnie zajmowały sienniki dormitorium. W południowym skrzydle zapewne funkcjonował refektarz i narożna kuchnia, zaś skrzydło zachodnie mogło być przeznaczone dla konwersek i na klasztorne spiżarnie.
Stan obecny
Do czasów współczesnych znaczącą wysokość zachowały jedynie ściany północna, wschodnia i część południowej gotyckiego prezbiterium kościoła, przy czym od strony wschodniej widnieje duża obmurowana współczesną cegłą wyrwa w miejscu okna. Cegłą wzmocnione zostały także uszkodzone przypory prezbiterium. Pozostałe części kościoła wraz z fragmentem krużganka i skrzydła zachodniego zachowały się jedynie na poziomie gruntu. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kralovánszky A., Koldulórendek Székesfehérvárott és Veszprém megyében [w:] Koldulórendi építészet a középkori Magyarországon Tanulmányok, red. A.Haris, Budapest 1994.
Rácz M., A veszprémi domonkos-rendi templomrom építészeti felmérése, Veszprém 2002.
Veszprém megye egyházi élete a középkorban, red. P.Rainer, Veszprém 2009.