Historia
Pierwsze udokumentowane wzmianki w źródłach pisanych o Váraszó pojawiły się w latach 80-tych i 90-tych XII wieku, choć sam kościół we wsi miał zostać zbudowany na początku XIII stulecia. Niewielka budowla u schyłku średniowiecza powiększona została o kaplicę oraz kostnicę, jednak przez cały okres gotyku nie przechodziła większych zmian. W 1552 roku wieś wraz z kościołem została zniszczona przez Turków. Odbudowano go po paru latach, gdy osada została ponownie zaludniona. W 1787 roku z powodu powiększenia liczby mieszkańców kościół powiększono (przedłużona została nawa ku zachodowi). W tej formie użytkowany był do 1912 roku, kiedy to zaczęła pękać jedna ze ścian, stwarzając zagrożenie zawalenia. Co więcej w 1948 roku zabytek spłonął na skutek przypadkowego zaprószenia ognia. W 1963 roku przystąpiono do badań archeologicznych i odbudowy kościoła, w trakcie której rozebrano też wszystkie nowożytne (późnobarokowe i XIX-wieczne) dobudówki.
Architektura
Kościół zbudowany został na wzgórzu w przeciętej strumieniem dolinie, na terenie której usytuowane były zabudowania wsi. Wzniesiono go z dokładnie opracowanych kwadr układanych w regularne warstwy. Pierwotnie była to niewielka i prosta budowla późnoromańska, składająca się z pojedynczej nawy na planie krótkiego prostokąta, do którego po stronie wschodniej przystawiona została węższa, podkowiasta apsyda. Mury kościoła opięte zostały cokołem oraz gzymsem wieńczącym, pod którym poprowadzony został fryz arkadkowy. Apsyda dodatkowo wyróżniona została fryzem ząbkowym i fryzem z powtarzającym się motywem znaku X. Na elewacjach nie zastosowano żadnych podziałów pionowych, mury przebito jedynie wąskimi oknami osadzonymi w półkoliście zamkniętych, obustronnie rozglifionych wnękach. Dwa takie okna oświetliły nawę od południa, dwa kolejne doświetlały apsydę od południa i południowego – wschodu. Wejście umieszczono pomiędzy oknami południowymi nawy. Utworzono tam w płytkim ryzalicie półkoliście zamknięty, profilowanymi uskokami portal. Wewnątrz kościoła nawa oddzielona była od apsydy półkolistą arkadą tęczy. Obie części prawdopodobnie były podsklepione.
Stan obecny
Kościół na skutek odbudowy z 1963 roku posiada dziś czystą stylistycznie późnoromańską formę. Efektem rekonstrukcji jest cała ściana zachodnia, która została zniszczona w XVIII stuleciu w trakcie przedłużania nawy. Odbudowano ją przy użyciu odnalezionych oryginalnych ciosów i płaskiej cegły, wykorzystanej też przy uzupełnianiu ubytków na pozostałych elewacjach. Nie zachowały się dwa aneksy późnogotyckie po stronie północnej, widoczne obecnie jedynie na poziomie murów przyziemia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kovács P., Rejtőzködő műemlékek a Mátrában, „Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám június, Pécs 2013.
Vukoszávlyev Z., A váraszói templom 1964. évi helyreállítása, „Műemlékvédelem”, évfolyam LXII, szám 6, 2018.