Historia
W dokumencie z 1260 roku odnotowano, iż król Bela IV po najeździe mongolskim, chcąc ufortyfikować łatwe do obrony tereny po północnej stronie Balatonu, podarował Szigliget opactwu benedyktyńskiemu Pannonhalma, celem wybudowania zamku. Zadanie to wypełnić miał opat Favus w latach 1260-1262. Po zakończeniu prac budowlanych król uznał warownię za na tyle ważną, że odebrał ją opactwu w zamian za inne nadania. Szigliget pozostać miało zamkiem królewskim do 1344 roku, kiedy to Ludwik Wielki podarował go Istvánowi, synowi Lőrinca, członkowi rodziny biskupa Bulcsu z Csanád.
W 1348 roku właścicielem zamku w zamian za zasługi został niejaki Simon Mórocz. Jego potomkowie posiadali Szigliget do pierwszej połowy XV wieku, znacznie rozbudowując zarówno obwarowane podzamcze, jak i mieszkalno – reprezentacyjne pomieszczenia zamku górnego. W 1424 roku Móroczowie podpisali umowę sukcesyjną z rodziną Laczk. Choć ród ostatecznie nie wymarł, w 1445 roku zamek ostatecznie znalazł się w rękach Miklósa Újlaky. Ród Újlaky posiadał Szigliget aż do 1524 roku. Następnie po śmierci hrabiego Lőrinca Újlaky w 1525 roku, pomimo sprzeciwu potomków linii żeńskiej, zamek nabyła rodzina Lengyelów z Tót.
Wielka klęska chrześcijan pod Mohaczem w 1526 roku i śmierć króla Ludwika II Jagiellończyka spowodowała wybuch wojny o koronę węgierską pomiędzy Habsburgami a Janem Zápolya. Ferdynand skonfiskował dobra Lengyelów, którzy stanęli po stronie Zápolyi, i przekazał je swemu lennikowi, magnatowi Bálintowi Törökowi. W imieniu Bálinta zamek odebrał Lengyelom Imre Martonfalvay, co miało miejsce w 1536 roku, po krótkim oblężeniu i bez oddania ani jednego strzału. Nowy właściciel następnie zmodernizował obwarowania zamku przystosowując je do użycia broni palnej.
W 1541 roku Bálin Török został uwięziony ze względu na zmianę stron konfliktu. Jego żona Katalin Pemflinger przeniosła się do Szigliget, lecz nie była w stanie utrzymać zamku i majątku, który około 1545 roku wrócił do rodziny Lengyelów z Tót. Głównym zajęciem zamkowego garnizonu pod wodzą Bálinta Magyara była wówczas obrona przed tureckimi zagonami, a także utarczki z właścicielami sąsiedniego Csobánca. Choć kolejni kapitanowie Lengyelów narzekali na brak funduszy Szigliget nigdy nie wpadł w ręce Turków. Gdy pod koniec XVII wieku zagrożenie minęło, zamek zaczął tracić na znaczeniu, zwłaszcza po eksplozji prochu i pożarze pod koniec stulecia. W 1702 roku Szigliget znalazł się w grupie budowli przeznaczonych z cesarskiego nakazu do rozebrania.
Architektura
Zamek zbudowano na szczycie wysokiego, bazaltowego wzgórza w południowej części kotliny Tapolca, górującego około 230 metrami nad wsią i położonymi na południu wodami Balatonu. Najstarszą, XIII-wieczną część usytuowano w najwyższej partii wzniesienia, chronionej od zachodu, południa i wschodu stromymi, skalistymi stokami. Kształt wzgórza sprawił, że jedyne dogodne podejście i poprowadzenie drogi możliwe było od północy, po najłagodniej nachylonym stoku, u podnóża którego z czasem rozwinęło się podzamcze.
Obronę rdzenia zamku zapewniały kamienne mury poprowadzone wzdłuż krawędzi stoków. Otoczyły one podłużny i stosunkowo wąski dziedziniec, lekko wygięty ku zachodowi w części północnej. W linii murów zbudowano trzy czworoboczne wieże. Najmasywniejsza stanęła w narożniku południowo – wschodnim, kolejna mniej więcej w połowie odcinka wschodniego, a trzecia, najmniejsza, w połowie odcinka zachodniego, przy czym jako jedyna nie była ona wysunięta przed lico sąsiednich kurtyn. Wieżową formę mógł mieć także czworoboczny budynek bramny, umieszczony w narożniku północno – zachodnim dziedzińca, również nie wysunięty poza obwód murów, ale poprzedzony wykutym w skale przekopem o szerokości 4 metrów.
Najstarsze zabudowania mieszkalne zlokalizowano w najbezpieczniejszym miejscu zamku, pomiędzy dwoma wieżami wschodnimi. Był to wydłużony, jednotraktowy budynek o wymiarach wnętrza 9,5 x 3.5 metra, tradycyjnie dla okresu średniowiecza podzielony w przyziemiu na trzy pomieszczenia, większe środkowe długości 11 metrów i dwa mniejsze po bokach o wymiarach około 3 x 3,5 metra. Początkowo główne pomieszczenie zapewne przykryte było stropem, ale w późniejszym okresie średniowiecza zwieńczono je sklepieniem, podobnie jak mniejsze pomieszczenia. Oświetlały go dwa okna od strony dziedzińca a ogrzewanie zapewniał narożny piec kaflowy po stronie północno – wschodniej.
W XIV wieku otoczone zostało murami obronnymi trapezowate w planie podzamcze o wymiarach około 75 x 35-50 metrów. Było ono rozległe, ale większą częścią przestrzeni rozłożone na stoku wzgórza, który nie nadawał się pod zabudowę. U szczytu owego stoku przed wjazdem do zamku górnego dodatkowo zbudowano przedbramie, od wschodu flankowane czworoboczną wieżą. Ponadto na wykutym w skalnym podłożu tarasie, nieco poniżej przedbramia, wzniesiono dwa budynki: mniejszy, jednoprzestrzenny z drobnym aneksem od północy, oraz większy trójprzestrzenny. Ten drugi zbudowano w konstrukcji drewnianej, którą następnie obmurowano kamieniem, pozostawiając szczelinę o szerokości około 10-20 cm. Dzielił się na dwa pomieszczenia wschodnie oraz podłużną sień wejściową po stronie zachodniej. Ze względu na wznoszący się teren budynek musiał mieć co najmniej jedno piętro. Jego izby ogrzewane były piecami kaflowymi i przykryte drewnianymi stropami. Zabudowania gospodarcze umieszczono w niżej położonej części podzamcza, przy murze północnym, gdzie utworzono niewielki ryzalit będący zapewne czworoboczną basztą, a także przy północnej części muru zachodniego. Obronę podzamcza zapewniała także półkolista baszta umieszczona pośrodku odcinka zachodniego.
Pod koniec XIV i w XV wieku zabudowania stopniowo wypełniły każdą wolną przestrzeń dziedzińca przy murach obronnych zamku górnego. W północnej części dziedzińca od wschodu i zachodu utworzone zostały jednotraktowe ciągi pomieszczeń, a na południu dziedziniec zamknięto jednoprzestrzennym skrzydłem. Ponadto przed najstarszym budynkiem mieszkalnym wzniesiono konstrukcję z piwnicą, w której umieszczono zbudowany z ciosów zbiornik na wodę o wymiarach 3 x 3 metry i głębokości 1,6 metra. Pomiędzy zbiornikiem a ścianami budynku przestrzeń uszczelniono gliną. Całkowita głębokość piwnicy wynosiła aż 6,9 metra, zapewne funkcjonowała nad nią także kondygnacja nadziemna.
W drugiej ćwierci XVI wieku zburzone zostały na terenie podzamcza dwa budynki przed bramą zamku górnego. Na ich miejscu wzniesiony został półkolisty bastion przystosowany do użycia artylerii, od strony wnętrza zamku chroniony palisadowymi fortyfikacjami połączonymi z kilkoma zachowanymi ścianami XIV-wiecznych zabudowań, celowo w tym celu pozostawionymi. U schyłku średniowiecza wzniesiono również cylindryczną wieżę w narożniku przedbramia zamku górnego, połączoną z kurtyną muru podzamcza, a także narożny, czworoboczny budynek bramy podzamcza. Około końca XVI wieku poprzedzony został on jeszcze prostym przedbramiem złożonym z dwóch ścian: równoległej do drogi dojazdowej i poprzecznej z portalem zewnętrznej bramy.
Stan obecny
Zamek znajduje się dziś w stanie trwałej ruiny o niezbyt wysokich murach ale czytelnym układzie. Dominantą jest fragment narożnej ściany skrzydła południowego zamku górnego, zachowały się na całym obwodzie dolne partie murów obronnych zamku górnego oraz podzamcza, maksymalnie do wysokości piętra widoczne są relikty zabudowań mieszkalnych, gospodarczych, wież i baszt. Część z nich przykryta została współczesnym zadaszeniem w celu umieszczenia wewnątrz ekspozycji muzealnych. Na zamku organizowane są też okazjonalne imprezy plenerowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Feld I., A szigligeti vár helyreállítása, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám december, Pécs 2005.
Gere L., The excavation of the Szigliget castle 1992-2000, „Régészeti Kutatások Magyarországon 2000”, Budapest 2003.