Historia
Wieś Avas na początku XII wieku należała do rodziny Atyuszów jako majątek królewski. Niektóre jej części podlegały zamkowi Zala, a następnie stały się częścią dóbr zamku Szigliget. Z jego powodu w XIV i XV wieku stara wieś stopniowo wyludniła się, a jej mieszkańcy przenieśli się pod zamkowe wzgórze. Według spisu ludności z 1420 roku w osadzie nie było już żadnych chłopów, stał jedynie porzucony kościół z XIII wieku, zbudowany pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Z czasem popadł on w całkowitą ruinę i uległ zapomnieniu, nie został odbudowany nawet po ustaniu zagrożenia tureckiego. Pod koniec średniowiecza po raz ostatni odnotowano go w źródłach pisanych w 1550 roku, już jako ruinę. Dopiero w latach 1958-1959 zachowane partie poddano renowacji.
Architektura
Kościół zbudowano na niewielkim pagórku, w dolinie pomiędzy dwoma wzniesieniami i wodami Balatonu po stronie południowej. Wzniesiony został z nieobrobionego kamienia narzutowego łączonego zaprawą wapienną, przy wykorzystaniu ceglanych fundamentów budynku pochodzącego z czasów rzymskich. Kamień układano jedynie z grubsza w regularne warstwy, choć miejscami (dolna partia północnej ściany nawy) zastosowano rytmiczny układ w technice opus spicatum.
Kościół był budowlą jednonawową na planie prostokąta, z wydzielonym, nieco węższym prezbiterium, po stronie wschodniej zamkniętym ścianą prostą, które od północy sąsiadowało z zakrystią lub ossuarium. Po przeciwnej stronie prezbiterium usytuowano nietypową wieżę, wzniesioną na niskiej czworobocznej podstawie, powyżej przyziemia przechodzącej w część ośmioboczną i zwieńczoną kamiennym hełmem ostrosłupowym. Ponadto po północnej stronie nawy znajdowała się prostokątna kaplica, sąsiadująca z zakrystią od zachodu.
Wejście do nawy znajdowało się w zachodniej części ściany południowej. Dwie szerokie arkady umieszczono też w przyziemiu wieży, od zachodu i południa. Elewacje wieży były bardzo surowe, pozbawione otworów okiennych za wyjątkiem najwyższej kondygnacji dzwonnej, gdzie z czterech stron umieszczono okna zamknięte dwuspadowo. Nie było bezpośredniego przejścia z przyziemia wieży do wnętrza nawy kościoła.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się w całości wieża oraz zachodnia ściana szczytowa nawy. Pozostałe partie w postaci niskich murów przyziemia odkopane i odrestaurowane zostały w czasie prac archeologicznych w drugiej połowie XX wieku. Wstęp na teren zabytku jest wolny, choć wejście na wieżę zapewne nie jest możliwe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koppány T., A Balaton-felvidék románkori templomai, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 1”, Veszprém 1963.
Veszprém megye egyházi élete a középkorban, red. P.Rainer, Veszprém 2009.