Historia
Kościół w osadzie Szentbalázs zbudowany został około drugiej ćwierci XIII wieku. Pierwsza wzmianka o wsi i jej kościele odnotowana została w źródłach pisanych w latach 1333-1334. Plebanem był wówczas niejaki Jakab, którego kapelan imieniem János również został wymieniony. Kościół, podobnie jak inne świątynie i wsie dorzecza Cicsó, był prawdopodobnie własnościom kapituły Veszprém. W późniejszym okresie średniowiecza nie był już wspominany, nie zapisano też jego wezwania. Przypuszczalnie zniszczony został w pierwszej połowie XVI wieku, gdy okoliczne ziemie spustoszyli Turcy. Wieś została wyludniona, dlatego kościół nie został już odbudowany.
Architektura
Kościół zbudowano z łączonego zaprawą kamienia narzutowego, przy użyciu większych, lekko opracowanych głazów w narożnikach. W niektórych partiach (podłużny aneks wschodni) kamienie wiązano w technice opus spicatum. Kościół usytuowany był pośród winnic na wysokich zboczach wzgórza opadającego ku dolinie na południowym – zachodzie. Składał się z pojedynczej nawy na planie krótkiego prostokąta, węższego prezbiterium po stronie wschodniej, także o formie czworobocznej, oraz jeszcze węższego, nietypowego aneksu przy ścianie wschodniej prezbiterium o nieznanym przeznaczeniu. Nad zachodnią częścią nawy wyrastała smukła, czworoboczna wieża. Po północnej stronie prezbiterium zapewne znajdowała się zakrystia.
Elewacje zewnętrzne kościoła pozbawione były zdobień i podziałów (lizen, cokołu, gzymsów), jedynie od zachodu nawę podparto dwoma przyporami, być może wtórnymi. Oświetlenie zapewniały wąskie okna szczelinowe, o obustronnych rozglifieniach. Trzy takie otwory przebito w nawie od południa, kolejne zapewne znajdowały się w południowej ścianie prezbiterium. Elewacja północna zgodnie ze średniowieczną tradycją mogła być pozbawiona otworów. Nieco większe okna oświetlały dwa górne piętra wieży, przy czym na najwyższym piętrze od zachodu utworzono otwór w kształcie krzyża (otwory krzyżowe były popularne w rejonie Veszprém – Felsödörgicse, Ecsér, Bazsi, Balatonfüred).
W ścianie zachodniej nawy umieszczono główny, bogato profilowany portal wejściowy do kościoła, wiodący do kruchty pod wieżą. Umieszczona była nad nią empora, oparta na dwóch czworobocznych, masywnych filarach i trzech półkolistych, prostych arkadach. Przyziemie empory tworzyły trzy sklepione krzyżowo przęsła. Piętro empory otwierało się na nawę trzema otworami, na zachód natomiast oknem z bocznymi siedziskami. Prezbiterium dostępne było sfazowanym, półkoliście zamkniętym portalem południowym. Po jego przeciwnej stronie pierwotnie znajdował się podobny portal północny.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w formie tzw. trwałej ruiny. W najlepszym stanie przetrwała zachowana do pełnej wysokości wieża, a także nawa wraz z emporą. Mury prezbiterium i wschodniego aneksu są obniżone do nieco poniżej połowy wysokości, natomiast prawie całkowitemu zniszczeniu uległa zakrystia. Spośród detali architektonicznych najważniejszym elementem jest portal zachodni. Widoczny jest także portal południowy prezbiterium i pozostałości trzech okien nawy. Wydobyte z ruin gotyckie pastoforium znajduje się obecnie w muzeum w Keszthely.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Koppány T., A Balaton-felvidék románkori templomai, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 1”, Veszprém 1963.
Kozák K., Keresztalakú nyílások Árpád-kori templomainkon, „A Veszprém Megyei Múzeumok Közleményei 6”, Veszprém 1967.