Historia
Kaplica św. Anny z Székesfehérvár (Alba Regia, Białogród Królewski) prawdopodobnie zbudowana została w latach 70-tych XV wieku, za panowania króla Macieja Korwina. Według starszych badań ufundowana miała zostać przez prepozyta Domonkosa Kálmáncsehi lub mieszczanina Hensela, jednak ten pierwszy założył kaplicę obok północnej nawy bazyliki królewskiej, a ten drugi boczną kaplicę przy północnej ścianie kościoła św. Piotra.
W 1543 roku Székesfehérvár zdobyte zostało przez muzułmanów. Turcy przed 1546 rokiem przekształcili kaplicę w meczet, utożsamiany z tzw. Starym Meczetem. Pracowała przy nim znaczna ilość skrybów i nauczycieli, wskazująca na ważniejszą szkołę działającą obok meczetu. W 1686 roku budynek dawnej kaplicy strawił pożar wraz z tureckim wyposażeniem. Dwa lata później chrześcijanie odbili miasto, co ostatecznie zakończyło funkcję kaplicy jako meczetu.
W 1715 roku kaplicę odnowiono z inicjatywy László Nádasdy, kanonika z Székesfehérvár, członek zakonu paulinów, biskupa Csanád. W XIX wieku przekształcono fasadę zachodnią świątyni oraz wybudowano przed wejściem mały przedsionek, który rozebrano podczas remontu przeprowadzonego w latach 1933-1934 roku, by przywrócić zabytkowi pierwotne proporcje.
Architektura
Kaplicę wzniesiono jako niewielką salową budowlę o trójbocznym zamknięciu po stronie wschodniej. Ściany posadowiono na wydatnym cokole, ale ze względu na małe wymiary nie opięto przyporami. Bryła uzyskała smukłą sylwetkę za sprawą znacznej wysokości budowli. Kaplica u schyłku średniowiecza otoczona była wolnym terenem, jedynie od północy mogła sąsiadować z budynkiem o nieznanej funkcji, którego jeden z murów zlicowany był z fasadą zachodnią. Budynek zapewne nie był zbyt wysoki, gdyż utworzone w narożnikach wzmocnienie z dokładnie obrobionych kwadr urwano po stronie północno – zachodniej mniej więcej w połowie wysokości (podobnie wzniesiono narożniki wschodniego zamknięcia). W pewnym oddaleniu, po południowej stronie kaplicy znajdował się gotycki kościół św. Piotra. Od zachodu znajdowały się umieszczone przy ulicy domy kanoników, rozebrane mniej więcej w czasie budowy kaplicy.
Oświetlenie kaplicy zapewniały jedynie cztery ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna: jedno zachodnie oraz trzy południowe. Spośród południowych dwa wschodnie utworzono nieco szersze od zachodniego. Wypełniono je maswerkami zwieńczonymi motywami trójliści, nad którymi utworzono wpisane w koła rybie pęcherze oraz czwórliść. W ścianie zachodniej poniżej pojedynczego okna osadzono dwuramienny (siodłowy) portal wejściowy. Jego bogato dekorowane ościerza na wysokim cokole ozdobiono laskowaniem przeplatającym się w narożnikach i zwieńczono profilowanymi uskokami zamkniętymi łukiem w ośli grzbiet, nad którym wyrastał kwiaton.
Wnętrze kaplicy przykryte zostało sklepieniem sieciowym, z żebrami opuszczonymi na dziesięć niskich, profilowanych kapiteli wielobocznych służek, wszystkich sięgających posadzki. Służki te poprowadzono w narożnikach, w wąskich przestrzeniach między oknami południowymi oraz dwie pośrodku ściany północnej. Żebra spięto trzema drobnymi, okrągłymi zwornikami.
Stan obecny
Kaplica św. Anny jest dziś jedyną nienaruszoną średniowieczną budowlą jaka przetrwała w Székesfehérvár okres tureckiego panowania i walk o wyzwolenie. Zachowała pierwotną późnogotycką formę, choć zachodni okulus z maswerkową rozetą jest kreacją XIX-wieczną, utworzoną na miejscu pierwotnego ostrołucznego okna. Nowożytna jest także wieżyczka na kalenicy dachu, a płaskorzeźbiony kwiaton nad portalem uległ zniszczeniu. Ponadto północna elewacja kaplicy jest w zasadzie niewidoczna z powodu dobudowania w XVIII wieku ratusza. Wewnątrz oprócz późnogotyckiego sklepienia zachowały się XVI-wieczne malowidła ścienne i inskrypcje z czasów tureckich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Adorján I., Oszmán kori emlékek a székesfehérvári Szent Anna-kápolnában, „Alba Regia. A Szent István Király Múzeum Évkönyve 2003”, szám 33, Székesfehérvár 2004.
Lauschmann G., Székesfehérvár története I. A Honfoglalástól A Török Kiűzéséig 895-1688, Székesfehérvár 1998.
Siklósi G., A törökkori Székesfehérvár, Székesfehérvár 2013.